Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Badanie geriatryczne

Informacje ogólne

Ocena geriatryczna1

Definicja

  • Ocena zdrowia fizycznego i psychicznego osób starszych, w tym funkcjonowania fizycznego, psychicznego i w życiu codziennym.
  • Interdyscyplinarny, wielowymiarowy proces.

Etapy oceny geriatrycznej

  • Etap 1: Identyfikacja pacjentów geriatrycznych.
  • Etap 2: Podstawowa ocena geriatryczna
    • Etap 2a: Identyfikacja wymiarów (domen) istotnych dla terapii (np. ograniczenia ruchowe, deficyty poznawcze). W przypadku stwierdzenia takich zaburzeń wskazana jest ocena na etapie 2b i/lub 3.
    • Etap 2b: Opisanie zakresu zaburzeń w ujęciu wymiarowym (istotne domeny geriatryczne).
  • Etap 3: Szczegółowa diagnostyka zaburzeń, np. za pomocą testów neuropsychologicznych.

Współpraca interdyscyplinarna

  • Wielochorobowość w starszym wieku: wysokie wymagania dotyczące jakości opieki medycznej, psychospołecznej i pielęgniarskiej
  • Diagnostyka i planowanie leczenia, jeśli to możliwe, w interdyscyplinarnym zespole z udziałem specjalistów z następujących dziedzin:
    • opieka i pielęgnacja
    • fizjoterapia i/lub terapia zajęciowa
    • pomoc socjalna
    • w razie potrzeby inne dziedziny, np. logopedia, dietetyk, neuropsychologia, psychoterapia.
  • Regularne konsultacje członków zespołu, w miarę możliwości w obecności osób dotkniętych chorobą i ich krewnych.

Postępowanie

Cele oceny interdyscyplinarnej

  • Rozpoznanie i ocena:
    • dolegliwości i problemy
    • choroby
    • ograniczenia funkcjonalne
    • problemy opiekuńcze.
  • Osoba dotknięta chorobą powinna być zachęcana do określania swoich osobistych celów i priorytetów. Wyjaśnienie znaczenia następujących kwestii: 
    • zachowanie roli społecznej (zatrudnienie, działalność społeczna, życie rodzinne)
    • zapobieganie określonym zdarzeniom (np. udarowi)
    • zmniejszenie obciążenia związanego z leczeniem (np. skutki uboczne leków)
    • przedłużenie życia, wydłużenie okresu życia w zdrowiu.

Lista kontrolna do oceny

Formułowanie i realizowanie celów

  • Leczenie chorób.
  • Rehabilitacja, poprawa sprawności funkcjonalnej.
  • Dostosowanie pomocy do sytuacji życiowej.
  • Cele związane z opieką pielęgniarską.
  • Korzystanie z innych usług wspierających, np.:
    • Interwencjeinterwencje psychospołeczne
    • specjalne usługi doradcze
    • grupy samopomocy dla osób dotkniętych chorobą i/lub ich krewnych.

Badanie fizykalne1

Informacje ogólne

  • U osób starszych wiele chorób może objawiać się nietypowo.
    • Na przykład splątanie lub niepokój u osoby starszej niekoniecznie wskazują na chorobę neurologiczną.
      • Często takie objawy są wyrazem fizycznego dyskomfortu, na przykład z powodu bólu lub choroby zakaźnej.
      • Choroby psychiczne, takie jak lęk, depresja lub konflikty społeczne i dysfunkcyjna komunikacja w środowisku mogą również wywoływać takie objawy.
      • Zobacz też artykuł behawioralne i psychologiczne objawy otępienia.
  • Przydatne może być zatem ustrukturyzowane podejście.
    • Należy uwzględnić następujące obszary:
      • sprawność funkcjonalna (więcej informacji w artykule ocena funkcjonalna pacjentów w ośrodkach opieki)
      • zdrowie fizyczne
      • funkcje poznawcze i zdrowie psychiczne
      • środowisko życia i warunki społeczne
      • ocena przyjmowanych leków, witamin i suplementów diety oraz możliwych interakcji między nimi.
  • Przykładowe sytuacje skłaniające do przeprowadzenia ustrukturyzowanego badania geriatrycznego:
    • przeprowadzka do ośrodka opieki
    • wypisy ze szpitala po poważnych, ostrych chorobach (np. udar, złamanie szyjki kości udowej)
    • powtarzające się hospitalizacje
    • unieruchomienie w łóżku przez ponad 14 dni w domu lub w szpitalu
    • stany splątania (np. poważne błędy w przyjmowaniu leków)
    • wielolekowość (regularne stosowanie ≥ 5 różnych leków)
    • niedożywienie lub nieprawidłowe odżywianie
    • osłabienie wzroku lub słuchu (ubytek słuchu jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju otępienia)2
    • ograniczenia ruchowe, powtarzające się upadki
    • depresja o niejasnej etiologii
    • konstelacje problemów społecznych, takich jak nadmierne wymagania wobec krewnych lub krewnych wobec pacjenta, utrata partnera życiowego
    • monitorowanie znanych deficytów funkcjonalnych.

Ogólna ocena geriatryczna dokonywana przez lekarzy rodzinnych

Warunki

Badania obowiązkowe

  • Ocena i/lub monitorowanie narządowych i wielopoziomowych zaburzeń sprawności motorycznej, emocjonalnej i poznawczej (patrz rozdział ocena funkcjonalna).
  • Ocena zdolności pacjenta do samodzielnej egzystencji metodą standaryzowanych, potwierdzonych naukowo testów (przykłady w sekcji testy standaryzowane).
  • Ocena mobilności i ryzyka upadków z wykorzystaniem standaryzowanych testów (więcej informacji na ten temat w sekcji testy mobilności do oceny ryzyka upadków).

Badania opcjonalne

Ocena funkcjonalna

  • Ocena zdolności do radzenia sobie z zadaniami w życiu codziennym.
  • Czynności życia codziennego (Activities of Daily Living, ADL):
    • jedzenie
    • ubieranie i rozbieranie się
    • kąpiel
    • przemieszczanie się
    • wyjście do toalety
    • kontrola nad funkcjami zwieraczy.
  • Złożone czynności życia codziennego (Instrumental Activities of Daily Living, IADL), np.:
    • prace domowe
    • przygotowywanie posiłków
    • odpowiednie przyjmowanie leków
    • zarządzanie finansami osobistymi
    • korzystanie z telefonu.
  • Umiejętności praktyczne można łatwo zaobserwować.
    • zapinanie i rozpinanie guzików koszul
    • podnoszenie długopisu i pisanie zdań
    • zakładanie i zdejmowanie butów
    • wchodzenie i schodzenie z kozetki do badań.
  • Testy standaryzowane
    • skala Barthel
    • skala Złożonych Czynności Życia Codziennego (skala Lawtona, IADL)
      • odpowiednie tylko dla stosunkowo sprawnych osób (skala Barthel >80)
    • skala Podstawowych Czynności Życia Codziennego (skala Katza, ADL)
    • geriatryczne badania przesiewowe według Lachsa.
    • skala SHARE-Fi (Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe Frailty Index) - narzędzie do oceny zespołu kruchości 
      •  można łatwo zastosować w POZ, dostępne w formie kalkulatora
  • Więcej szczegółów można znaleźć w artykule ocena funkcjonalna pacjentów w ośrodkach opieki.

Zdrowie fizyczne

Badania przesiewowe w kierunku chorób

Dieta

  • Ocena odżywienia: niedożywienie.
  • Niedobór witamin lub minerałów
    • witamina A, C, D i B12
    • wapń, żelazo, cynk i inne pierwiastki śladowe.

Wzrok

Słuch

  • Głuchota starcza.
  • Należy zapytać osobę o jej słuch i sprawdzić go testem szeptu.
  • Leki ototoksyczne.
  • Wskazany aparat słuchowy.

Nietrzymanie moczu

Nietrzymanie stolca

  • Badanie per rectum.
  • W razie potrzeby skierowanie do proktologa.
  • Więcej szczegółów w artykule nietrzymanie stolca.

Mobilność i zapobieganie upadkom

  • Upadki są główną przyczyną hospitalizacji i zgonów związanych z urazami u osób w wieku powyżej 75 lat.3
  • Poniższe interwencje mogą zmniejszyć ryzyko upadków u osób starszych:
    • regularne ćwiczenia
    • fizjoterapia
    • ocena i eliminacja zagrożeń w gospodarstwie domowym
    • w miarę możliwości unikanie leków psychotropowych.
  • Testy chodu i równowagi w celu oceny mobilności i ryzyka upadków
    • Test „Wstań i idź” (Timed Up and Go – TUG)
      • Test czynnościowy, służący do oceny chodu, równowagi i ryzyka upadków.
      • Należy wstać z krzesła, przejść 3 m tam i z powrotem i usiąść.
      • Zmierzyć czas.
      • Możliwość zlecenia wykonania testu przeszkolonemu personelowi medycznemu.
      • Wymagany czas: w zależności od mobilności, 1–5 minut.
      • Dla niektórych osób przebywających w placówkach opieki test ten może być zbyt trudny.
      • Wynik testu wskazuje, jakie dalsze badania lub testy mogą być przydatne, np. w przypadku zmniejszonej wytrzymałości (test 2– lub 6–minutowego marszu, ergometria, więcej szczegółów w artykule przewlekła niewydolność serca), osłabienie siły mięśniowej (pomiar siły uścisku ręki, test wstawania z krzesła, patrz poniżej), pogorszenie zdolności motorycznych lub zaburzeń równowagi (próba Romberga, próba chodu po linii, więcej szczegółów w artykule zawroty głowy).
    • Stanie w pozycji tandem
      • Ocena ryzyka upadków.
      • Osoba powinna stać w pozycji tandem przez 10 sekund, tj. stopy mają być ustawione w jednej linii jedna za drugą..
      • Możliwość zlecenia wykonania testu przeszkolonemu personelowi medycznemu.
      • Test jest powtarzany 2 razy.
      • Wymagany czas: kilka minut.
    • Test wstawania z krzesła (Chair Stand Up)
      • Ocena mobilności i siły mięśni nóg.
      • Pomiar czasu potrzebnego do 5–krotnego wstania z krzesła.
      • Możliwość zlecenia przeszkolonemu personelowi medycznemu.
      • Wymagany czas: przy dobrej współpracy 2–3 minut.

Osteoporoza

  • Może sprzyjać spontanicznym złamaniom patologicznym lub złamaniom niskoenergetycznym, np. w wyniku upadku.
  • Gęstość kości.
  • Podaż wapnia i witaminy D.

Wielolekowość

  • Hospitalizacje, upadki i splątanie są często spowodowane skutkami ubocznymi leków.
  • Czy dana osoba przyjmuje leki wysokiego ryzyka, które można odstawić?
  • Więcej informacji można znaleźć w artykule wielolekowość w wieku podeszłym.
  • W przypadku leczenia farmakologicznego należy sprawdzić faktycznie stosowane leki. Jednocześnie należy wyjaśnić i wyeliminować nieporozumienia dotyczące wskazań, działania i sposobu przyjmowania lub stosowania leków.

Funkcje poznawcze i sytuacja psychospołeczna

Depresja

  • Do wstępnego, ogólnego badania przesiewowego odpowiednie są następujące 2 pytania:
    • Czy w ciągu ostatniego miesiąca czuł(a) się Pan(i) smutny(a), przygnębiony(a) lub pozbawiony(a) nadziei?
    • Czy częściej cierpi Pan/Pani na brak zainteresowania lub przyjemności z robienia różnych rzeczy?

Funkcje poznawcze, ocena stopnia otępienia

  • Przesiewowo funkcje poznawcze można zbadać za pomocą łatwego do wykonania testu Six–Item–Screener (SIT), w którym należy:
    • Wymienić 3 rzeczy (np. samochód/kwiat/piłka), poprosić o ich powtórzenie i zapamiętanie.
    • Zapytać o rok/miesiąc/dzień tygodnia.
    • Powtórzyć 3 zapamiętane słowa.
    • 1 punkt za każdą poprawną odpowiedź (maksymalnie 6).
  • Testy poznawcze są stosowane w przypadku otępienia przede wszystkim do określenia stopnia demencji i monitorowania przebiegu deficytów poznawczych.
    • Testy najbardziej odpowiednie do wczesnego wykrywania to:
  • Lęk, depresja, drażliwość, pobudzenie itp. mogą stanowić objawy otępienia. Więcej szczegółów można znaleźć w artykule behawioralne i psychologiczne objawy otępienia.
  • Więcej szczegółów na temat procedury diagnostycznej można znaleźć w artykułach objawy otępienia i ocena stopnia otępienia.

Czynniki społeczne i środowiskowe

  • Warunki mieszkaniowe: z innymi osobami? Samotnie? W placówce?
  • Sieć społeczna, dostęp do usług wsparcia, specjalne potrzeby, bezpieczeństwo w środowisku życia.

Testy psychologiczne i behawioralne

  • Skale dotyczące różnych objawów
    • Inwentarz neuropsychiatryczny (Neuropsychiatric inventory, NPI) – skala składająca się z 12 elementów do oceny zaburzeń zachowania, pobudzenia i lęku.
    • Pielęgniarska Skala Obserwacji Pacjentów Geriatrycznych (Nurses' Observation Scale for Geriatric Patients, NOSGER) – szwajcarska skala obejmująca 30 pytań z 6 obszarów.
  • Depresja
    • Geriatryczna skala oceny depresji (GDS–15).
    • Skala depresji Hamiltona (HAM–D).
    • Inwentarz depresji Becka (samoocena)(BDI).
  • Apatia
    • Skala oceny apatii (Apathy Evaluation Scale, AES).
  • Pobudzenie
    • Inwentarz Pobudzenia Cohena-–Mansfielda (Cohen Mansfield Agitation Inventar, CMAI).

Wskazania do skierowania do specjalisty1

  • Podstawowe badanie geriatryczne można przeprowadzić w gabinecie lekarza rodzinnego.
    • Wieloletnia znajomość pacjentów i ich otoczenia jest dobrą podstawą do realistycznej i dokładnej oceny ich sytuacji fizycznej i psychospołecznej oraz podjęcia niezbędnych środków terapeutycznych i pielęgnacyjnych, na przykład w przypadku otępienia alzheimerowskiego.
  • W przypadku osób z deficytami poznawczymi, skierowanie do innych specjalistów jest wskazane szczególnie w następujących sytuacjach:
    • Szybka progresja objawów psychicznych lub neurologicznych lub specyficzne ubytki neurologiczne: skierowanie na oddział neurologiczny.
    • Problemy behawioralne i poważne objawy psychiczne: skierowanie do psychiatry, szczególnie zajmującego się psychiatrią wieku podeszłego.
    • Ewentualnie rozpatrzenie wskazań i w razie potrzeby wprowadzenie leczenia farmakologicznego, np. otępienia lub depresji.

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Elsawy B., Higgins K.E. The geriatric assessment. Am Fam Physician 2011, 83: 48-56, American Family Physician
  2. Livingston G., Huntley J., Sommerlad A. et al. Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Commission, Lancet 2020, 396: 413-46, PMID: 32738937, PubMed
  3. Gillespie L.D., Robertson M.C., Gillespie W.J., Sherrington C., Gates S., Clemson L.M., Lamb S.E. Interventions for preventing falls in older people living in the community, Cochrane Database of Systematic Reviews 2012, Issue 9. Art. No.: CD007146. DOI: 10.1002/14651858.CD007146.pub3, DOI

Opracowanie

  • Anna Pachołek (recenzent)
  • Tomasz Tomasik (redaktor)
  • Thomas M. Heim (recenzent/redaktor)
Wielochorobowość; Geriatria; Skala Barthel; Stan odżywienia; Mini Nutritional Assessment; MNA; Polipragmazja; ADL; Czynności życia codziennego; IADL; Instrumentalne czynności życia codziennego; Test Wstań i idź; TUG; Timed up and go; Ryzyko upadków; Demencja; Depresja; Pobudzenie; Apatia; Ocena funkcjonalna; Starczowzroczność; Niedożywienie; Ocena ryzyka upadku Esslingera; Osteoporoza; Mini–Mental–Status; MMST; Test MoCA; Test zegara; GDS–15
Badanie geriatryczne
document-symptom document-nav document-tools document-theme
Ocena zdrowia fizycznego i psychicznego osób starszych, w tym funkcjonowania fizycznego, psychicznego i w życiu codziennym. Interdyscyplinarny, wielowymiarowy proces.
Geriatria
Badanie geriatryczne
/link/af82d77aa46d495ab5a4e3c38a2b0448.aspx
/link/af82d77aa46d495ab5a4e3c38a2b0448.aspx
badanie-geriatryczne
SiteProfessional
Badanie geriatryczne
K.Reinhardt@gesinform.de
mlive.parol@konsylium24com#natalia.plk.jagiella@gmail.com
pl
pl
pl