Definicja: Guzy OUN to niejednorodna grupa nowotworów śródczaszkowych i nowotworów rdzenia kręgowego o dużej zmienności pod względem stopnia złośliwości, przebiegu, cech biologicznych i rokowania.
Częstość występowania: Najczęstszy guz lity wieku dziecięcego i drugi pod względem częstości występowania nowotwór złośliwy, stanowiący 24% wszystkich nowotworów złośliwych u dzieci. Zapadalność wśród dzieci w wieku poniżej 15 lat wynosi około 2–4/100 000 rocznie.
Objawy: Zależnie od umiejscowienia możliwe objawy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, bóle głowy, ogniskowe deficyty neurologiczne, napady drgawek, zaburzenia endokrynologiczne, zaburzenia widzenia, zaburzenia aparatu przedsionkowego, zmiany charakteru i opóźnienia rozwojowe.
Wyniki: Ataksja, oczopląs, pogorszenie wzroku, ubytek w polu widzenia, kręcz karku, usztywnienie szyi, niedowład, porażenia nerwów czaszkowych, tarcza zastoinowa, zmiany charakteru, zaburzenia świadomości.
Diagnostyka: Wywiad lekarski, objawy kliniczne i badania obrazowe OUN są częścią podstawowej diagnostyki, w razie potrzeby dalsza diagnostyka. Badania histologiczne i biologiczne guza w celu potwierdzenia rozpoznania.
Leczenie: Leczenie interdyscyplinarne w specjalistycznych ośrodkach. W zależności od charakteru guza i jego umiejscowienia stosuje się leczenie chirurgiczne lub terapie multimodalne z zastosowaniem radio- i chemoterapii. Oprócz tego leczenie objawowe i wspomagające.
informacje ogólne
Definicja
Guzy OUN u dzieci i młodzieży obejmują nowotwory śródczaszkowe (guzy mózgu) lub rzadsze nowotwory rdzenia kręgowego.
Przerzuty do OUN są u dzieci i młodzieży znacznie rzadsze niż pierwotne guzy OUN, tj. niezależne nowotwory tkanki nerwowej.
Guzy OUN mózgu są klasyfikowane zgodnie z kryteriami WHO1.
W większości przypadków zespołu predyspozycji do guzów wywiad rodzinny w kierunku guzów OUN nie dostarcza przydatnych informacji.
Czynniki etiologiczne
potwierdzony związek z powstawaniem guzów OUN
predyspozycje genetyczne (zob. wyżej)
terapia radiacyjna głowy
możliwy związek z powstawaniem guzów OUN
dieta matki w czasie ciąży
transmisja poliomawirusów lub papoawirusów ze zwierząt na ludzi (zwiększona częstość występowania PNET u dzieci mieszkających w gospodarstwach rolnych)
występowanie choroby w wywiadzie rodzinnym
brak związku lub niepewny związek z powstawaniem guzów OUN
możliwe znaczne deficyty intelektualne, zwłaszcza w wyniku terapii radiacyjnej we wczesnym dzieciństwie
Okulistyka
badanie dna oka w ramach diagnostyki tarczy zastoinowej jako wskaźnika wzrostu ciśnienia śródczaszkowego,
W momencie rozpoznania u 35% wykrywa się tarczę zastoinową.
Niekiedy można wykryć jedynie obrzęk zastoinowy tarczy nerwu wzrokowego lub, w przypadku utrzymującego się wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego — zanik nerwu wzrokowego.
badanie pod kątem pogorszenia wzroku i ograniczenia pola widzenia,
szczególnie w przypadku mas umiejscowionych w przestrzeni nadsiodłowej i wewnątrzoczodołowej, a także w obszarze dróg wzrokowych aż do kory wzrokowej
Badanie lekarskie laryngologiczne
badania słuchu i czynności błędnika
szczególnie w przypadku zmian związanych z obecnością masy w obszarze rdzenia przedłużonego kąta i móżdżkowo-mostowego
upośledzenie słuchu związane z leczeniem nie należy do rzadkości (np. jako efekt radio- i chemoterapii)
Diagnostyka endokrynologiczna
podstawowa diagnostyka endokrynologiczna zalecana przed operacją wszystkich guzów śródczaszkowych
Wyniki badań mogą być zafałszowane przez substytucję lub leczenie kortyzonem.
przyczyny dysfunkcji podwzgórzowo-przysadkowej
bezpośredni wpływ stanu związanego z obecnością masy
leczenie operacyjne
terapii radiacyjnej
często zmniejszona produkcja hormonu wzrostu po radioterapii całego mózgu
różne objawy ze strony OUN w zależności od umiejscowienia
często nieswoiste objawy, zmiany zachowania i deficyty poznawcze
Powolny i miejscowo uciskający na tkankę proces nowotworowy wywołuje nasilające się powoli (niekiedy na przestrzeni lat) objawy kliniczne.
Leczenia
W przypadku każdej metody leczenia priorytetem jest zachowanie czynności OUN.
Leczeniem z wyboru jest całkowita neurochirurgiczna resekcja guza za pomocą chirurgii mikroskopowej.
Sukces leczenia występuje w 50–90% przypadków glejaków o niskim stopni złośliwości umiejscowionych w półkulach mózgowych lub móżdżku.
skuteczne możliwości leczenia niechirurgicznego: chemoterapia i radioterapia
Zastosowanie np. w przypadku ciężkich objawów neurologicznych lub okulistycznych, ograniczeń operacyjności guza lub progresji klinicznej i/lub radiomorfologicznej po częściowej resekcji
chemoterapia ogólnoustrojowa jako leczenie podstawowe
Rokowanie w przypadkach glejaka o niskim stopniu złośliwości jest doskonałe pod względem długoterminowego przeżycia.
10-letnie przeżycie w badaniu z udziałem 1031 pacjentów u 94%6
Czaszkogardlaki
Guz rozwijający się z resztek nabłonka kieszonki Rathkego
Najczęstszy guz nieglejowy, który stanowi 1,2–4% wszystkich guzów śródczaszkowych u dzieci.
Najczęstszy złośliwy guz OUN (stopień IV. wg WHO) u dzieci i młodzieży
Agresywny, miejscowo naciekający guz wychodzący zwykle z móżdżku i dachu IV. komory7
Rdzeniaki zarodkowe dają przerzuty do całej przestrzeni płynu mózgowo-rdzeniowego.
W chwili rozpoznania nawet u 1/3 wykrywa się pierwotne przerzuty do OUN, a u 1/4 złośliwe komórki w płynie mózgowo-rdzeniowym.
możliwe dalsze przerzuty, np. do kości lub szpiku kostnego
Klasyfikacja na podstawie cech histopatologicznych i genetycznych
W obrazie klinicznym, w przypadku umiejscowienia w móżdżku, często występują powikłania z istotnym zagrożeniem dla życia wskutek miejscowych procesów związanych z obecnością masy i zaburzeń krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego,.
Leczenie wielospecjalistyczne
przede wszystkim resekcja neurochirurgiczna
dodatkowo radiochemioterapia u dzieci w wieku powyżej 3–5 lat w przypadkach bez przerzutów
naświetlanie czaszkowo-rdzeniowe z miejscowym dopromienianiem guza i chemoterapią uzupełniającą
U mniejszych dzieci należy w miarę możliwości zrezygnować z terapii radiacyjnej na rzecz chemoterapii8.
Wyleczenie bez terapii adjuwantowej zwykle nie jest możliwe.
Rokowanie
przeżycie bez postępu choroby po terapii multimodalnej po 3 latach
79% w przypadku pacjentów bez przerzutów
40% w przypadku pacjentów z przerzutami
Niekorzystnymi czynnikami prognostycznymi są młody wiek, pierwotne przerzuty do OUN i pozostałości pooperacyjne guza.
Wyściółczaki
Wolno rosnące guzy złożone z komórek nowotworowych wyściółki (komórek glejowych)
Wywodzą ze ściany komór lub kanału kręgowego, często w tylnym dole czaszki (około 2/3).
II i III stopień według klasyfikacji WHO
Wyściółczaki rdzenia kręgowego występują częściej u starszych dzieci i młodzieży i są związane z nerwiakowłókniowatością typu 2.
Trzeci najczęstszy guz OUN u dzieci i młodzieży (ok. 10% w dzieciństwie)
szczyt zapadalności w dzieciństwie i wieku dorosłym (30–40 lat)
Leczenie,
Leczeniem z wyboru jest całkowita, neurochirurgiczna resekcja guza.
Zaburzenia czynnościowe OUN uwarunkowane guzem i zabiegami chirurgicznymi
Wtórne guzy łagodne lub złośliwe u osób o długim okresie przeżycia
związek z czynnikami genetycznymi i zespołami predyspozycji do guzów
W ciągu 30 lat od początkowego rozpoznania 23% wszystkich wtórnych nowotworów złośliwych stanowią guzy OUN, głównie oponiaki i gwiaździaki2.
(Długoterminowe) powikłania po radioterapii głowy4,7,9
neurologiczne zaburzenia czynnościowe, w tym istotne deficyty poznawcze
na przykład pogorszenie wyników w nauce z powodu deficytów uwagi, zaburzeń percepcji, upośledzenia zdolności motorycznych, spowolnienia psychoruchowego
zaburzenia wzrostu i rozwoju
Wtórne nowotwory złośliwe
podwyższone ryzyko śmiertelności w dłuższej perspektywie
Rokowania
Rokowanie w przypadku guza OUN w dużym stopniu zależy od rodzaju guza, stadium, umiejscowienia, objawów klinicznych i powikłań, opcji leczenia i innych czynników prognostycznych.
Dane 4317 dzieci i nastolatków w Niemczech, u których rozpoznano guza OUN2:
Wskaźnik przeżycia 5-letniego lub 10-letniego wyniósł odpowiednio 78% i 74% .
W okresie 30 lat po rozpoznaniu kolejne nowotwory złośliwe wystąpiły u 18,1% pacjentów.
Dalsze postępowanie
Diagnostyka jako element późniejszego postępowania
wywiad lekarski i badanie neurologiczne
RM głowy
3 miesiące po zabiegu, następnie co pół roku, po 2 latach co roku, po 10 latach — w zależności od przebiegu klinicznego
badanie neuropsychologiczne
badania kontrolne przebiegu dotyczące jakości życia
badanie laryngologiczne (audiometria)
w razie potrzeby diagnostyka okulistyczna, endokrynologiczna lub neurofizjologiczna
Dalsze interdyscyplinarne leczenie w zależności od potrzeb
neurolog dziecięcy, neuropsycholog, opieka społeczna i nauczyciele, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy i logopeda
Louis DN, Perry A, Reifenberger G, von Deimling A, Figarella-Branger D, Cavenee WK, Ohgaki H, Wiestler OD, Kleihues P, Ellison DW. The 2016 World Health Organization Classification of Tumors of the Central Nervous System: a summary. Acta Neuropathol. 2016 Jun;131(6):803-20. doi: 10.1007/s00401-016-1545-1. Epub 2016 May 9. PMID: 27157931 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Kaatsch P, Grabow D, Spix C. German Childhood Cancer Registry – Annual Report 2016 (1980-2015). Institute of Medical Biostatistics, Epidemiology and Informatics (IMBEI) at the University Medical Center of the Johannes Gutenberg University Mainz, 2016. www.kinderkrebsregister.de
Rickert CH, Paulus W. Epidemiology of central nervous system tumors in childhood and adolescence based on the new WHO classification. Childs Nerv Syst 2001; 17: 503 - 11. PubMed
Grill J, Laithier V, Rodriguez D, Raquin MA, Pierre-Kahn A, Kalifa C. When do children with optic pathway tumours need treatment? An oncological perspective in 106 patients trated in a single center. Eur J Pediatr 2000; 159: 692 - 6. PubMed
Gnekow AK, Falkenstein F, Hornstein S, Zwiener I, Berkefeld S, Bison B, Warmuth-Metz M, Hernáiz Driever P, Soerensen N, Kortmann RD, Pietsch T, Faldum A (2012) Long-term follow-up of the multicenter, multidisciplinary treatment study HIT-LGG 1996 for low-grade glioma in children and adolescents of the German speaking Society of Pediatric Oncology and Hematology Neuro-Oncol 14: 1265-1284 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Helseth E, Due-Tønnessen B, Wesenberg F, Lote K, Lundar T. Posterior fossa medulloblastoma in children and young adults (0 - 19 years): survival and performance. Childs Nerv Syst 1999; 15: 451 - 6. PubMed
Michiels EM, Schouten-Van Meeteren AY, Doz F, Janssens GO, van Dalen EC.Chemotherapy for children with medulloblastoma.Cochrane Database Syst. Rev. 2015. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Schütz J, Kaatsch P. Epidemiology of pediatric tumors of the central nervous system. Expert Review of Neurotherapeutics 2002; 2:4: 469-479. doi:10.1586/14737175.2.4.469 www.tandfonline.com
Surawicz TS, McCarthy BJ, Kupelian V, Jukich PJ, Bruner JM, Davis FG. Descriptive epidemiology of primary brain and CNS tumors: results from the Central Brain Tumor Registry of the United States, 1990-1994. Neuro-oncol 1999;1:14-25. www.ncbi.nlm.nih.gov
Sora S, Ueki K, Saito N, Kawahara N, Shitara N, Kirino T. Incidence of von Hippell-Lindau disease in hemangioblastoma patients: The university of Tokyo hospital experience from 1954-1998. Acta Neurochir 2001; 143: 893-6. PubMed
Autor*innen
Jonas Klaus, Arzt in Weiterbildung Neurologie, Freiburg im Breisgau
Definicja: Guzy OUN to niejednorodna grupa nowotworów śródczaszkowych i nowotworów rdzenia kręgowego o dużej zmienności pod względem stopnia złośliwości, przebiegu, cech biologicznych i rokowania.
Neurologia
Guzy OUN u dzieci
/link/2ab892529cf54813923ebc9d49f58374.aspx
/link/2ab892529cf54813923ebc9d49f58374.aspx
guzy-oun-udzieciu-dzieci
SiteDisease
Guzy OUN u dzieci
K.Reinhardt@gesinform.de
anders@nhisilje.lango@nhi.no (patched by linkmapper)