Nieświeży, cuchnący lub inaczej halitoza to nieprzyjemny zapach z ust występujący u niektórych osób, który jest wyczuwany również przez osoby w bliskim otoczeniu i czasami może być związany z poważnymi chorobami.
Częstość występowania
Powszechny problem dotyczący nawet 50% populacji.1-2
Najczęstszą przyczyną halitozy są problemy jamy ustnej (zęby, język, błona śluzowa jamy ustnej).3
U nawet 5% pacjentów z halitozą nie można zidentyfikować żadnej choroby podstawowej.
Nieświeży oddech po przebudzeniu, który ustępuje po umyciu zębów lub spożyciu posiłku.4
Przemijający nieświeży oddech po niektórych pokarmach lub używkach, np:
czosnek
alkohol
palenie tytoniu
dieta wysokotłuszczowa
produkty mleczne
Analizy powietrza wydychanego przez osoby z nieświeżym oddechem wykazują, że zwykle obecne są w nim lotne związki siarki, które powstają w jamie ustnej w wyniku metabolizmu bakteryjnego, między innymi aminokwasów zawierających siarkę, np. siarkowodór, metanotiol i siarczek dimetylu.5
Powodem jest najczęściej (do 85% przypadków) niewłaściwa higiena jamy ustnej, protezy zębowe, choroby zębów lub dziąseł, rzadziej choroby dróg oddechowych, przewodu pokarmowego lub choroby ogólnoustrojowe.6-7
Halitoza prawdziwa - patologiczna
W przebiegu niektórych chorób ogólnoustrojowych, np.8:
stany zapalne lub nowotwory dróg oddechowych
choroby przełyku (uchyłki, achalazja) i żołądka (choroba refluksowa/wrzodowa)
Helitoza rzekoma: nieświeży oddech jest odczuwany tylko przez pacjenta, a nie przez innych. Wyjaśnienie i omówienie wyników badania jest wystarczającym leczeniem.
Halitofobia: pacjent skarży się na obiektywnie nieweryfikowalny nieświeży oddech i nie da się przekonać nawet wynikami badań.
Za przewlekłe uważa się zapalenie, które trwa dłużej niż 3 miesiące.
Jeśli mechanizmy obronne błony śluzowej są osłabione, zakażenia mogą występować często i utrzymywać się przez długi czas.
Typowa jest lepka wydzielina. Zwykle występuje ból i uczucie ucisku nad zatokami.
Najczęstsze objawy:
niedrożność nosa
nosowy głos
ropna wydzielina
ew. polipy nosa.
Badanie rentgenowskie, ultrasonograficzne lub tomografia komputerowa (TK) mogą wykryć płyn w zatokach przynosowych lub polipy w jamie nosowej.
Rozstrzenie oskrzeli
Rozstrzenie oskrzeli może być wrodzone lub nabyte i często występuje wtórnie w wyniku nawracających zapaleń i zakażeń płuc.
Objawy obejmują epizodyczny lub przewlekły kaszel, obfitą wydzielinę z dróg oddechowych, zwiększone odkrztuszanie, np. przy zmianie pozycji, a także krwioplucie.
Wyniki badania fizykalnego są zróżnicowane.
Podejrzewaną chorobę rozpoznaje się na podstawie badania przedmiotowego i zdjęcia przeglądowego klatki piersiowej. Do ostatecznego rozpoznania wykorzystuje się TK (wykrycie umiarkowanego lub wyraźnego rozstrzenia).
Suchość błon śluzowych (kserostomia)
Suchość błon śluzowych (kserostomia) jest często skutkiem przyjmowania leków, radioterapii lub objawem innych chorób, takich jak m.in.:
Organoleptyczne określanie zapachu oddechu: subiektywne określanie zapachu z określonej odległości od pacjenta.
Z uwagi na dobowe zmiany, brak stwierdzenia nieprzyjemnego zapachu z ust pacjenta nie wyklucza rozpoznania!
Obserwacja dziąseł, błon śluzowych, migdałków i języka.
Obserwacja błony śluzowej nosa w przypadku częstego oddychania przez usta.
Wykluczenie chorób ogólnoustrojowych.
Badania uzupełniające
Jeśli istnieje kliniczne podejrzenie podstawowej choroby ogólnoustrojowej, konieczne w pewnych sytuacjach są dodatkowe badania.
Po wykluczeniu przyczyny leżącej w jamie ustnej, wskazana może być również gastroskopia, ale choroby żołądka tylko w 4% przypadków mają wpływ na rozwój halitozy.
W przypadku niektórych wskazań w specjalnych ośrodkach leczniczych dostępne są halimetry lub chromatografy gazowe, które mogą wykrywać lotne związki siarki, a nawet przypisywać je do określonych chorób.
Środki i zalecenia
Wskazania dla skierowania do specjalisty
W większości przypadków najpierw należy przeprowadzić badanie stomatologiczne.
W wielu przychodniach stomatologicznych dostępne są konsultacje w sprawie halitozy.
W wyjaśnieniu przyczyn leżących poza jamą ustną mogą pomóc różni specjaliści (otolaryngolodzy, gastroenterolodzy, pulmonolodzy, reumatolodzy).
Leczenie
Należy leczyć podstawową przyczynę.
W większości przypadków wystarczającym leczeniem może być sama poprawa higieny jamy ustnej.11
W wielu przypadkach konieczne jest leczenie zębów lub chorób przyzębia.
W przypadku halitozy rzekomej do wyleczenia może przyczynić się wykluczenie choroby podstawowej oraz dostarczenie pacjentowi informacji i wyjaśnień; w przypadku halitofobii, podobnie jak w innych zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych, wskazane jest leczenie psychiatryczne.9
Leczenie farmakologiczne
Maskujące płyny do płukania jamy ustnej zawierają takie substancje, jak mięta lub mentol, które mogą przez pewien czas łagodzić nieświeży oddech.
Płyny do płukania ust z chlorheksydyną lub chlorkiem cetylopirydyniowym zwalczają bakterie powodujące nieprzyjemny zapach.
W niewielkim badaniu przeprowadzonym metodą podwójnej ślepej próby na Uniwersytecie w Oslo stwierdzono, że połączenie to może niemal całkowicie zapobiec tworzeniu się gazów siarkowych przez okres do 12 godzin.12
Wadą jest ich nieprzyjemny smak; niektórzy pacjenci zgłaszają uczucie pieczenia błony śluzowej jamy ustnej. W przypadku stosowania dużych dawek możliwe jest przebarwienie zębów i języka.
Jony metali, takich jak cynk lub cyna, utleniają wolne grupy tiolowe i neutralizują zapach.
Zjonizowany cynk może ograniczyć powstawanie gazów siarkowych nawet do 10 godzin.
Nadmierne stosowanie produktów zawierających cynk może prowadzić do przekroczenia zalecanego dziennego maksymalnego spożycia cynku, zwłaszcza u dzieci.
Leczenie antybiotykami nie jest wskazane w przypadku nieświeżego oddechu. Wyjątkiem jest eradykacja Helicobacter pylori w przypadku potwierdzenia zakażenia Helicobacter.
W przypadku nieświeżego oddechu najważniejsza jest odpowiednia higiena jamy ustnej.
W razie potrzeby leczenie próchnicy i zapalenia dziąseł10,13
regularne szczotkowanie zębów i języka
regularne używanie nici dentystycznej
kontrolne wizyty stomatologiczne.
Skrobanie lub szczotkowanie języka
Skrobanie lub szczotkowanie języka szczoteczką do zębów może usunąć martwe komórki nabłonka i w ten sposób do pewnego stopnia pozbawić bakterie podłoża do metabolizmu.5
Podczas skrobania języka należy zachować ostrożność, lecz nie pomijać jego tylnych części (ostrożnie: odruch wymiotny). Istnieją wskazania potwierdzające, że skrobaczki do języka nadają się lepiej do tego celu niż szczoteczki do zębów.14
Płyny do płukania jamy ustnej
Dostępne produkty mogą zwalczać nieświeży oddech na kilka godzin.15
Należy unikać produktów do higieny jamy ustnej zawierających alkohol, ponieważ przypisuje się im wpływ na uszkodzenia jamy ustnej i zwiększone ryzyko raka.16
Płukanie czystą wodą może usunąć nieświeży oddech na około 15 minut.5
Płukanie jamy ustnej powinno obejmować płukanie gardła, aby można było dotrzeć również do tylnej części języka.
Gumy do żucia
Żucie gumy (bez cukru) tylko tymczasowo poprawia oddech.
Regularne posiłki
Posiłki działają korzystnie przez 2–3 godziny.
Wynika to z faktu, że obniżają one wartość pH i przeciwdziałają powstawaniu substratów wytwarzających substancje o nieprzyjemnym zapachu.
Zmiana odżywiania?
Można na próbę zrezygnować na pewien czas z niektórych pokarmów (np. jeśli nieświeży oddech pojawia się po spożyciu produktów mlecznych).
Thrane PS, Young A, Jonski G, Rølla G. A new mouthrinse combining zinc and chlorhexidine in low concentrations provides superior efficacy against halitosis compared to existing formulations: a double-blind clinical study. J Clin Dent 2007; 18: 82-6. pmid:17913002 PubMed
Rosenberg M. Clinical assessment of bad breath: current concepts. J Am Dent Assoc 1996; 127: 475-82. PubMed
Kozlovsky A, Goldberg S, Natour I, Rogatky-Gat A, Gelernter I, Rosenberg M. Efficacy of a 2-phase oil-water mouthrinse in controlling oral malodour, gingivitis and plaque. J Periodontol 1996; 67: 577-82. PubMed
McCullough MJ, Farah CS. The role of alcohol in oral carcinogenesis with particular reference to alcohol-containing mouthwashes. Aust Dent J 2008; 53: 302. www.ncbi.nlm.nih.gov
Autorzy
Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
Monika Lenz, Fachärztin für Allgemeinmedizin, Neustadt am Rübenberge
Günter Ollenschläger, Prof. Dr. Dr. med., Professor für Innere Medizin, Uniklinikum Köln
Nieświeży, cuchnący lub inaczej halitoza to nieprzyjemny zapach z ust występujący u niektórych osób, który jest wyczuwany również przez osoby w bliskim otoczeniu i czasami może być związany z poważnymi chorobami.