Document version compare

Definicja

Psychopatologia jako dziedzina obejmuje rozpoznawanie i opisywanie nieprawidłowych doznań i zachowań.
Ocena psychopatologiczna stanowi uzupełnienie wywiadu lekarskiego oraz badania przedmiotowego w sytuacji występowania towarzyszących objawów psychicznych, zespołów lub rozpoznań.
Ocena psychopatologiczna powinna zostać przeprowadzona w miarę możliwości w sposób wystandaryzowany (fachowa terminologia z zakresu psychopatologii), aby maksymalnie uniezależnić ją od osoby badającej.
Przykłady ważnych i częściej występujących zespołów lub chorób psychiatrycznych:

Informacje ogólne dotyczące przeprowadzania oceny

Kompleksowa ocena psychopatologiczna wymaga spokojnego otoczenia i wystarczającej ilości czasu.
- W warunkach leczenia ambulatoryjnego jest często niemożliwa do przeprowadzenia¹.
- niekiedy brak możliwości/chęci współpracy podczas dokonywania oceny
- Tym niemniej ocenie można poddać poszczególne aspekty.
Zebranie wywiadu lekarskiego i przeprowadzenie oceny w stanach ostrych często jest możliwe tylko w ograniczonym zakresie
- W sytuacjach nagłych ocena skupiona na najważniejszych kwestiach:
  - zagrożenie życia (w szczególności zagrożenie dla siebie lub innych)
  - konieczność leczenia somatycznego lub psychiatrycznego
  - konieczność leczenia szpitalnego lub ambulatoryjnego
W wielu przypadkach oceny dokonuje lekarz bez wykształcenia w dziedzinie psychiatrii.
- podstawowa ocena zdrowia psychicznego:
  - świadomość i orientacja
  - afekt i napęd
  - zdolność myślenia i postrzegania
  - zdolności poznawcze
  - skłonności samobójcze i zagrożenie dla innych
Czynniki, które należy uwzględnić w ocenie:
- posiew
- język ojczysty
- poziom wykształcenia
- status społeczno-ekonomiczny
- nadzwyczajne sytuacje stresowe

Ocena psychopatologiczna według systemu AMDP

Wyiwad lekarski

Płeć i data urodzenia
sytuacja mieszkaniowa
Sytuacja rodzinna
Edukacja szkolna
Praca zawodowa
Środowisko badania (ambulatoryjne, szpitalne, ekspertyza)
Powód badania
Progresja choroby
Zaburzenia psychiczne w rodzinie
stopień nasilenia choroby,
(Wcześniejsze) rozpoznania

Ocena psychopatologiczna

Procedura oceny zewnętrznej (ocena wszystkich cech przez badającego)
Zebrane cechy opierają się na różnych źródłach:
- S (= Selbst (z niem.) samo): samodzielnie udzielone odpowiedzi; źródło danych: pacjent
- F (= fremd (z niem.) zewnętrzny): obserwacja zewnętrzna; źródło danych: badający, personel pielęgniarski, rodzina i inni
- SF (= samodzielnie udzielone odpowiedzi/obserwacja zewnętrzna): oba źródła danych

świadomość

ograniczenie świadomości (F)
- ilościowo: senność, sopor, śpiączka
- Należy wziąć pod uwagę przyczyny organiczne (np. uraz czaszkowo-mózgowy).
Zamroczenie (F)
- jakościowe zaburzenie jasności myślenia
- np. w przypadku majaczenia
Zawężenie świadomości (SF)
- zawężenie doznań, upośledzona reakcja na bodźce zewnętrzne
Przesunięcie świadomości (S)
- doznania bardziej intensywne lub wyraźniejsze niż zwykle
- np. w przebiegu schizofrenii

orientacja

Dezorientacja co do czasu (S)
Dezorientacja co do miejsca (S)
Dezorientacja co do sytuacji (S)
Zaburzenia orientacji autopsychicznej (S)

Uwaga i pamięć

Zaburzenia pojmowania (SF)
- ograniczone rozumienie wypowiedzi i tekstów
Zaburzenia koncentracji (SF)
- zaburzone utrzymanie uwagi
- np. w przypadku ADHD
Zaburzenia zdolności zapamiętywania (SF)
- zaburzenie pamięci krótkotrwałej (ok. 10 minut)
Zaburzenia pamięci (SF)
- zaburzenie przywoływania zapamiętanych treści (>10 minut)
- np. w przypadku otępienia
konfabulacje
- Zmieniające się, wymyślone treści, które wypełniają luki w pamięci.
- np. w przypadku zespołu Wernickego Korsakowa
Paramnezje
- zniekształcenia wspomnień lub mylne wspomnienia, wzmożona zdolność zapamiętywania
- błędne rozpoznawanie („déjà vu”)
- ekmnezje: zaburzenia przeżywania czasu
- hipermnezje: wzmożona zdolność zapamiętywania
- retrospekcje (ang. flashback): natrętne, narzucające się wspomnienia
- wspomnienia rzekome: fałszywe wspomnienia, konfabulacje

Formalne zaburzenia myślenia

Zahamowany (S)
- myślenie odczuwane jako zablokowane lub zahamowane
Spowolniony (F)
- spowolniony, opieszały proces myślowy
Uciążliwy (F)
- rozwlekłe opowiadanie bez oddzielania rzeczy ważnych od nieistotnych
Zawężony (F)
- ograniczenie myśli do kilku tematów
Perseweracyjny (F)
- uporczywe trzymanie się słów lub danych
Ruminacje (S)
- krążące myśli, uporczywe zaabsorbowanie nieprzyjemnymi myślami
Natłok myśli (S)
- dręczący ciężar ciągle nowych myśli
Paralogiczny (F)
- liczne, bezładne pomysły, częste zmiany celu myślenia
Uskokowość myślenia (F)
- opaczne odpowiedzi na pierwotnie zadane pytanie
Zablokowany/blokowanie myślenia (SF)
- nagłe, niewyjaśnione przerywanie toku myślenia
Niespójny/roztargniony (F)
- Myśli bez związku ze sobą lub okruchy myśli, których nie sposób zrozumieć.
Neologizmy (F)
- nowo utworzone wyrazy, często niezrozumiałe

Obawy i natręctwa

Podejrzliwość (SF)
Hipochondria (S)
Fobie (S)
Obsesyjne myśli (S)
- powtarzające się, uporczywe myśli
Impulsy natrętne (S)
- powtarzające się, uporczywe myśli o wykonywaniu określonych czynności
Kompulsje (S)
- powtarzające się bezsensowne lub przesadne działania

Urojenie

Zobacz artykuł Objawy urojeniowe.
Nastrój urojeniowy (S)
- poczucie sytuacji zagrożenia bez przyczyny
Postrzeganie urojeniowe (S)
- urojona interpretacja prawdziwego wydarzenia
Pomysł urojony (S)
- nagłe, urojone przekonanie bez powodu
Myśli urojeniowe (S)
- utrzymujące się urojeniowe przekonania
Urojenie usystematyzowane (S)
- połączenie wielu urojonych pomysłów i elementów
Dynamika urojeń (SF)
- rozmiary afektu w związku z urojeniem
Urojenie odniesienia (S)
- Wydarzenia i obserwacje są odnoszone do samego siebie.
Urojenie prześladowcze (S)
- postrzeganie otoczenia jako wrogiego, zagrażającego, obraźliwego
Zazdrość urojona (S)
- urojone przekonanie o byciu zdradzanym lub oszukiwanym
Urojenie winy (S)
- urojone przekonanie o własnej winie
Urojenie biedy (S)
- urojone przekonanie o ciężkiej sytuacji finansowej lub zadłużeniu
Urojenie hipochondryczne (S)
- urojeniowe przekonanie o własnej ciężkiej chorobie
Urojenie wielkościowe (S)
- urojone przekonanie o ważności własnej osoby lub wywyższanie się
- np. w przypadku manii
Inne treści urojeń (S)

Złudzenia zmysłowe

Zobacz artykuł Omamy.
Iluzje (S)

zniekształcone postrzeganie rzeczywistości (przedmiotów, dźwięków, ludzi)

Słyszenie głosów (S)
Inne omamy słuchowe (S)
Omamy wzrokowe (S)
Omamy somatyczne (S)
- omamy dotykowe
- zaburzenia odczuwania ciała (cenestezja)
Omamy węchowe i smakowe (S)

Dysocjacje

Derealizacja (S)
- poczucie oddzielenia od otoczenia lub doświadczania czasu
Depersonalizacja (S):
- doświadczanie siebie samego jako obcego, nierzeczywistego, zmienionego
Rozprzestrzenianie się myśli (S)
- uczucie rozprzestrzeniania się myśli w otoczeniu przez własne ciało
- np. w przypadku schizofrenii paranoidalnej
Urojenie wykradania myśli (S)
- Uczucie, że ktoś może odebrać myśli.
Urojenie nasyłania myśli (S)
- Uczucie, że otoczenie może wpływać na myśli, narzucać je, kierować nimi i sterować.
Inne doświadczenia wpływów zewnętrznych (S)
- Uczucie, że o własnych uczuciach, intencjach, zachowaniach lub funkcjach organizmu decyduje ktoś inny.

Zaburzenia afektywne

Bezradny (F)
- afekt bezradności
Uczucie znieczulenia (S)
- ograniczenie/utrata doświadczanych uczuć
Spłycenie afektu (F)
- ograniczone spektrum okazywanych afektów
Zaburzenia uczuć witalnych (S)
- uczucie spadku energii i witalności
Przygnębiony (SF)
- np. w przypadku depresji
Pozbawiony nadziei (S)
Zalękniony (SF)
Euforyczny (SF)
- np. w przypadku manii
Dysforyczny (SF)
- zły nastrój
Rozdrażniony (SF)
Wewnętrznie niespokojny (S)
Jęczący/narzekający (F)
Uczucie własnej bezwartościowości i nieudolności (S)
Podwyższona samoocena (S)
Poczucie winy (S)
Poczucie zubożenia (S)
Ambiwalentny (SF)
- jednoczesność sprzecznych uczuć
Paratymia (F)
- Uczucie i treść doznania są rozbieżne.
Emocjonalnie chwiejny (SF)
- szybka zmiana różnych afektów
Nietrzymający afektu (SF)
- wyzwalanie niekontrolowanych emocji nawet pod wpływem niewielkiego impulsu
Emocjonalnie odrętwiały (F)
- ograniczona zdolność modulacji afektów (zmniejszenie amplitudy)

Zaburzenia napędu i zaburzenia psychomotoryczne

Pozbawiony napędu (SF)
Zmniejszony napęd (S)
Wzmożony napęd (SF)
Niespokojny ruchowo (SF)
Parakinezy (F)
- nieprawidłowe, przeważnie złożone wzorce ruchowe
Zmanierowany/dziwaczny (F)
- nienaturalne, groteskowe lub udziwnione sekwencje ruchów
Teatralny (F)
Mutystyczny (F)
- zubożenie języka aż do braku mowy
Słowotokowy (F)
- nienaturalnie szybki potok słów

Charakterystyka dobowa

Rano gorzej (SF)
Wieczorem gorzej (SF)
Wieczorem lepiej (SF)

Inne zaburzenia

Wycofanie społeczne (SF)
Nadmierna aktywność społeczna (SF)
Agresywność (SF)
Skłonności samobójcze (SF)
Samookaleczenie (SF)
Brak poczucia choroby (S)
Brak wiedzy na temat choroby (S)
- np. po udarze, w przypadku demencji lub schizofrenii
Odmowa leczenia (SF)
Wymóg opieki (SF)

Ocena somatyczna

Zebrane cechy opierają się na różnych źródłach:
- S (= Selbst (z niem.) samo): samodzielnie udzielone odpowiedzi; źródło danych: pacjent
- F (= fremd (z niem.) zewnętrzny): obserwacja zewnętrzna; źródło danych: badający, personel pielęgniarski, rodzina i inni
- SF (= samodzielnie udzielone odpowiedzi/obserwacja zewnętrzna): oba źródła danych

zaburzeniami snu

Zobacz artykuł Bezsenność.
Zaburzenia zasypiania (S)
Zaburzenia przesypiania (S)
Skrócenie czasu snu (S)
Wczesne budzenie się (S)
Zmęczenie (SF)

Zaburzenia łaknienia

Zmniejszone łaknienie (S)
Zwiększone łaknienie (S)
Zwiększone pragnienie (S)
Obniżone libido (S)

Zaburzenia układu pokarmowego

Nadmierna sekrecja śliny (SF)
Suchość w ustach (S)
Nudności (S)
Wymioty (SF)
Dolegliwości żołądkowe (S)
Zaparcia (S)
Biegunka (S)

Zaburzenia układu oddechowego i krążenia

Trudności z oddychaniem (SF)
Zawroty głowy (SF)
Kołatanie serca (SF)
Ciśnienie tętna (S)

Zaburzenia wegetatywne

Zaburzenia akomodacji (S)
Wzmożone pocenie (SF)
Łojotok (SF)
Zaburzenia mikcji (S)
Zaburzenia miesiączkowania (S)

Inne zaburzenia

Ucisk w głowie (S)
Ból pleców (S)
Uczucie ciężkości w nogach (S)
Uczucie gorąca (S)
Dreszcze (S)
Objawy konwersji (S)
- również: objawy dysocjacyjne
- zaburzenia neurologiczne niespowodowane chorobą fizyczną

Zaburzenia neurologiczne

Zesztywnienie (F)
Hipotonia (SF)
Drżenie (SF)
Dyskinezy (SF)
Hipokinezy (SF)
Akatyzja (SF)
Ataksja (SF)
Oczopląs (F)
Parestezje (S)

Uproszczona ocena stanu psychicznego

W sytuacjach stanów ostrych i/lub w nagłych stanach psychiatrycznych pierwszej oceny często dokonuje lekarz bez wykształcenia lub doświadczenia w dziedzinie psychiatrii.
Zaleca się przeprowadzenie podstawowej oceny stanu psychicznego.

Uproszczona ocena stanu psychicznego

świadomość
- świadomość ilościowa
- świadomość jakościowa
Afekt
- nastrój
- napędu
Zdolność myślenia i postrzegania
- zdolność myślenia
- percepcji
Zdolności poznawcze
- pamięci
- Procesy poznawcze
Wyiwad lekarski
- skłonności samobójcze i zagrożenie dla innych
- objawy psychotyczne
- wiedza na temat choroby
- wcześniejsze zaburzenia psychiatryczne

Narzędzia oceny

Do badań przesiewowych w kierunku zaburzenia psychicznego
- Kwestionariusz zdrowia pacjenta (Patient Health Questionnaire — PHQ)
- Ocena zaburzeń psychicznych w podstawowej opiece zdrowotnej (Primary Care Evaluation of Mental Disorders — PRIME-MD)
- Kwestionariusz ogólnego stanu zdrowia-30 (General Health Questionnaire — GHQ-30)
Do oceny objawów depresji
- Wskaźniki dobrego samopoczucia (WHO-5)
- Skala depresji Zunga (Self Rating Depression Scale — SDS)
- Skala depresji Becka (BDI)
- Geriatryczna skala oceny depresji (Geriatric Depression Scale — GDS-15)
Do oceny zaburzeń poznawczych
- Krótka skala oceny stanu psychicznego (Mini Mental State Examination — MMSE)
- test rysowania zegara
- MoCA (Montreal Cognitive Assessment)
- DemTect
Do oceny skłonności samobójczych
- Skala oceny ryzyka samobójstwa
Do oceny stopnia majaczenia
- Metoda oceny splątania na oddziale intensywnej terapii (Confusion Assessment Method — CAM-ICU)²
- Skala oceny majaczenia (Delirium Rating Scale — DRS)

Quellen

Literatur

Snyderman D, Rovner BW. Mental status examination in primary care: a review. Am Fam Physician 2009; 80: 809-14. www.ncbi.nlm.nih.gov
Klugkist M, Sedemund-Adib B, Schmidtke C, Schmucker P, Sievers HH, Hüppe M. Confusion Assessment Method for the Intensive Care Unit (CAM-ICU). Der Anaesthesist 2008. www.springermedizin.de
Mendez MF, Shapira JS. Loss of insight and functional neuroimaging in frontotemporal dementia. J Neuropsychiatry Clin Neurosci 2005; 17: 413-6. PubMed
Lysaker PH, Buck KD. Insight, outcome and recovery in schizophrenia spectrum disorders: an examination of their paradoxical relationship. Curr Psychiatry Rev 2007; 3: 65-71. www.bentham.org

Autor*innen

Jonas Klaus, Arzt in Weiterbildung Neurologie, Hamburg