Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Nadwaga

Informacje ogólne

Definicja

  • Nadwagę i otyłość definiuje się jako zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej powyżej normy, które jest efektem utrzymującego się przez dłuższy czas dodatniego bilansu energetycznego, tzn. stanu, w którym podaż energii przewyższa wydatek energetyczny.1
  • Podstawą do klasyfikacji masy ciała jest wskaźnik masy ciała, tzw. Body-Mass-Index (BMI). BMI to iloraz masy ciała i kwadratu wzrostu (kg/m2).
  • Nadwagę definiuje się jako BMI w przedziale 25–29,9 kg/m2, otyłość jako BMI ≥30 kg/m2.

Częstość występowania

  • Współczynnik chorobowości
    • W Europie współczynnik chorobowości nadwagi wynosi około 50%.
    • wzrost chorobowości w ostatnich latach
  • Płeć
    • Prawie 50% kobiet i około 60% mężczyzn ma nadwagę lub otyłość.
  • Wiek
    • wzrost współczynnika chorobowości wraz z wiekiem u kobiet i mężczyzn

Medyczne znaczenie nadwagi i otyłości

  • Kwestia, czy otyłość jest już chorobą, jest przedmiotem kontrowersyjnych dyskusji. WHO definiuje otyłość jako chorobę przewlekłą, bez tendencji do samoistnego ustępowania.2
  • Definiowanie otyłości jako stanu patologicznego odbywa się najczęściej w kontekście współistniejących chorób, wieku i innych czynników ryzyka.
    • W ogólnej ocenie należy uwzględnić także czynniki psychospołeczne (indywidualne obawy/upośledzenie, poczucie winy/stygmatyzacja).
  • Istnieje opinia, że nie można mieć nadwagi i być zdrowym jednocześnie.3
  • Liczne badania wykazały znaczenie nadwagi w rozwoju wielu chorób.4-7
  • Związek ten ma różne nasilenie i zależy również od stopnia nadwagi; do ogólnie uznanych chorób współistniejących należą:
  • Nadwaga może przyczyniać się do mniej korzystnego przebiegu choroby, np. u pacjentów z nowotworami.
  • Ponadto nadwaga wydaje się również częściowo osłabiać działanie terapii lekowych.8
  • Niemniej jednak wpływ nadwagi na ogólną śmiertelność nie jest tak wyraźny, jak na zachorowalność.9
    • Tzw. "paradoks otyłości" opisuje pozornie lepsze rokowanie u pacjentów z nadwagą z chorobami serca, chociaż mogą tu mieć znaczenie zniekształcenia statystyczne.

 Rola lekarza rodzinnego

  • Lekarze rodzinni odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu ciągłego wsparcia.
  • Pacjenci, z którymi przeprowadzono wywiady, preferują lekarzy rodzinnych w kwestiach profilaktyki, doradztwa dot. ryzyka i leczenia.
  • Lekarze rodzinni powinni również zastanowić się nad własnymi postawami wobec znajdujących się pod ich opieką osób z nadwagą, ponieważ obok przeważnie silnego zaangażowania, stwierdzono postawy sceptyczne lub odrzucające.   

Diagnostyka

Czynności diagnostyczne

  • Formalnie nadwagę (i otyłość) rozpoznaje się poprzez ustalenie wskaźnika BMI.
  • Niezależnie od formalnej klasyfikacji, ustalenie nadwagi nie jest jednoznaczne.
    • Ocenę należy również rozpatrywać na tle obecnych ideałów piękna i ewentualnej stygmatyzacji/dyskryminacji.
    • Odchylenie od wartości prawidłowych nie zawsze jest wystarczające do wydania zaleceń terapeutycznych.

Diagnostyka różnicowa

ICD-10

  • E66.9 Otyłość, nieokreślona
  • R63 Objawy i dolegliwości związane z przyjmowaniem pokarmów i płynów
    • R63.5 Nieprawidłowy przyrost masy ciała
    • R63.8 Inne objawy i dolegliwości związane z przyjmowaniem pokarmów i płynów

Wywiad 

  • Masa ciała
    • początek nadwagi
    • przebieg rozwoju
    • próby odchudzania
  • Skutki
    • ogólna wydolność
    • stres psychologiczny
    • skutki społeczne
    • skutki zawodowe
  • Przyczyny nadwagi i otyłości
    • predyspozycje rodzinne, przyczyny genetyczne
    • styl życia (np. brak ruchu, nieprawidłowe żywienie)
    • stała dostępność żywności
    • niedobory snu
    • stres
    • zaburzenia depresyjne
    • niski status społeczny
    • zaburzenia odżywiania (np. napadowe objadanie się, zespół jedzenia nocnego - „night-eating disorder”, uzależnienie od jedzenia)2
    • zaburzenia endokrynologiczne (np. niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga)
    • leki (np. przeciwdepresyjne, neuroleptyki, glikokortykosteroidy)
    • inne przyczyny (np. unieruchomienie, ciąża, rzucenie palenia)
  • Choroby towarzyszące i wcześniejsze

Badanie przedmiotowe

  • Pomiar wzrostu i masy ciała w celu ustalenia BMI
  • W razie potrzeby pomiar obwodu talii
    • Za prawidłowy uznaje się pomiar nieprzekraczający u kobiet 80 cm, a u mężczyzn 94 cm.
    • Obwód talii uzasadniający podjęcie interwencji wynosi dla kobiet 88 cm, a dla mężczyzn 102 cm.
  • Pomiar ciśnienia tętniczego  
  • Pomiar tętna
  • Osłuchanie serca 
  • Badanie układu mięśniowo-szkieletowego

Diagnostyka uzupełniająca w gabinecie lekarza rodzinnego

  • Kompleksowa diagnostyka bez wcześniejszego różnicowania w zależności od chorób współistniejących i profilu ryzyka nie jest wskazana, między innymi ze względu na:
    • brak dowodów na korzyści w odniesieniu do wielu z tych badań
    • brak wpływu na dalsze zmiany masy ciała
  • Zamiast tego zaleca się:
    • diagnostykę uzależnioną od dolegliwości, objawów i rozpoznanych chorób towarzyszących
    • indywidualne oznaczenie parametrów endokrynologicznych i metabolicznych (TSH, glukoza, HbA1c, kwas moczowy) oraz parametrów uszkodzenia narządów (AST, ALT)
    • obliczanie ryzyka sercowo-naczyniowego

Postępowanie i zalecenia

Informacje ogólne

  • Opieka nad osobami z nadwagą może opierać się na następujących zasadach:
    • indywidualne, wspólne rozważenie potencjalnych korzyści i szkód związanych z diagnostyką i ewentualnym leczeniem
    • unikanie niepotrzebnych/szkodliwych działań medycznych 
  • Na rolę otyłości należy zwracać uwagę przede wszystkim tym pacjentom, którzy trafiają do lekarza rodzinnego w związku z takimi chorobami jak np. cukrzyca, zespół bezdechu sennego, nadciśnienie tętnicze, choroba zwyrodnieniowa stawów, niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (non-alcoholic steatohepatitis - NASH).
  • Punktem wyjścia do rozmowy z pacjentem nie powinny być tylko normy i wartości graniczne, ale cała jego sytuacja życiowa, zdrowotna i lecznicza.
  • Działania i cele powinny zostać ustalone ostatecznie w ramach wspólnie podejmowanych decyzji.

Specjalne środki i zalecenia

  • Szczegółowe informacje na temat działań terapeutycznych można znaleźć w artykule Nadwaga/otyłość.
  • Podstawą leczenia pacjentów są osobno lub łącznie:
    • terapia żywieniowa
      • Celem leczenia żywieniowego jest osiągnięcie deficytu energetycznego na poziomie około 500 kcal na dobę (pomocne może być prowadzenie dzienniczka żywieniowego).
      • Możliwe strategie żywieniowe w tym zakresie to: zmniejszenie spożycia tłuszczu i węglowodanów, regularne spożywanie posiłków, unikanie spożywania obfitych posiłków wieczorem po godzinie 18.
    • kinezyterapia
    • terapia behawioralna
      • W terapii behawioralnej jest dostepnych wiele interwencji/metod.
      • Należy je stosować i dostosowywać indywidualnie.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Bąk‑Sosnowska M, Białkowska M, Bogdański P, et al. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Med Prakt wyd. specj.; maj 2022: 1–87. ptlo.org.pl
  2. Olszanecka‑Glinianowicz M, Godycki‑Ćwirko M, Lukas W, et al. Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością. Medycyna Praktyczna. Lekarz Rodzinny – wyd. specj. 1/2018: 1-50. www.mp.pl
  3. Valenzuela P, Santos-Lozano A, Barran A, et al. Joint association of physical activity and body mass index with cardiovascular risk: a nationwide population-based cross-sectional study. Eur J Prev Cardiol 2021; 14: 1620-1621. doi:10.1093/eurjpc/zwaa151 DOI
  4. French S, Lutsey P, Rosamond W, et al. Weight change over 9 years and subsequent risk of venous thromboembolism in the ARIC cohort. Int J Obes 2020; 44: 2465–2471. doi:10.1038/s41366-020-00674-5 DOI
  5. Robertson, MD, Schaufelberger M, Lindgren M, et al. Higher Body Mass Index in Adolescence Predicts Cardiomyopathy Risk in Midlife. Circulation 2019; 140: 117-125. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.118.039132 DOI
  6. Hamer M, Batty G. Association of body mass index and waist-to-hip ratio with brain structure: UK Biobank study. Neurology 2019; 92: e594-e600. doi:10.1212/WNL.0000000000006879 DOI
  7. Schnurr T, JaKupovic H, Carrasquilla G, et al. Obesity, unfavourable lifestyle and genetic risk of type 2 diabetes:a case-cohort study. Diabetologia 2020; 63: 1324-1332. doi:10.1007/s00125-020-05140-5 DOI
  8. Schäfer M, Meißner I, Kekow J, et al. Obesity reduces the real-world effectiveness of cytokine-targeted but not cell-targeted disease-modifying agents in rheumatoid arthritis. Rheumatology 2020; 59: 1916–1926. doi:10.1007/s12688-020-00336-4 DOI
  9. Berrigan D, Troiano R, Graubard B: BMI and mortality: the limits of epidemiological evidence. The Lancet 2016;388:734-736. www.thelancet.com

Autorzy

  • Elżbieta Tomiak, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Zespół Lekarza Rodzinnego VITA w Otyniu (recenzent)
  • Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
  • Michael Handke, Prof. Dr med., Facharzt für Innere Medizin, Kardiologie und Intensivmedizin, Freiburg i. Br.
E669 Otyłość,; R63; R635; R638
Nadwaga; Otyłość; Wskaźnik masy ciała; BMI; Obwód talii; Odżywianie; Profilaktyka sercowo-naczyniowa; Terapia żywieniowa; Terapia ruchem; Terapia behawioralna
Nadwaga
document-symptom document-nav document-tools document-theme
Nadwagę i otyłość definiuje się jako zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej powyżej normy, które jest efektem utrzymującego się przez dłuższy czas dodatniego bilansu energetycznego, tzn. stanu, w którym podaż energii przewyższa wydatek energetyczny.1
Endokrynologia/Diabetologia
Nadwaga
/link/26bb97e547204e30a95f82c9ede1f747.aspx
/link/26bb97e547204e30a95f82c9ede1f747.aspx
nadwaga
SiteProfessional
Nadwaga
K.Reinhardt@gesinform.de
jlive.mroz@konsylium24com#dr.dabrowska@wp.pl (patched by linkmapper)
pl
pl
pl