Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Omamy

Informacje ogólne

Definicja

  • Nieprawidłowe postrzeganie zmysłowe bez istotnego wpływu na narządy zmysłów, tj. widzenie, słyszenie, czucie, wąchanie lub smakowanie czegoś; iluzja odbierana jako realny bodziec.
  • Omamy różnią się od objawów urojeniowych, które są utrwalonymi przekonaniami lub nieprawdopodobnymi spostrzeżeniami bez jednoczesnych wrażeń zmysłowych.
  • Omamy można łatwo pomylić z doświadczeniami dysocjacyjnymi, takimi jak:
    • Depersonalizacja: pacjent postrzega samego siebie jako obcą osobę.
    • Derealizacja: pacjent postrzega otoczenie jako nierealne i obce.
    • iluzja: błędna interpretacja wrażenia zmysłowego
  • Omamy mogą występować samodzielnie, ale często są elementem bardziej złożonej choroby.
  • Zespół, w którym dominują omamy, nosi nazwę halucynozy.

Częstość występowania

  • Nie wiadomo, jak powszechne są omamy w populacji ogólnej. W reprezentatywnych badaniach współczynnik chorobowości omamów słuchowo-werbalnych waha się od 0,6% do 84% (mediana 13,2%).1
  • Najczęściej występują omamy słuchowe.
  • Częste jest słyszenie pojedynczych słów (takich jak własne imię) i uczucie spadania podczas zasypiania.

Rozważania diagnostyczne

  • Omamy mogą być spowodowane co do zasady każdym niezwyczajnym oddziaływaniem na mózg.
  • Omamy mogą być objawami chorób psychicznych, takich jak ostra psychoza, ciężka depresja, mania lub schizofrenia.
  • Omamy mogą być objawem chorób organicznych mózgu, do których należą otępienie i majaczenie, a także być skutkiem toksycznego działania alkoholu, narkotyków, środków odurzających, uspokajających, opioidów, innych silnych środków przeciwbólowych lub skutkiem ich odstawienia.
  • Chociaż niektóre omamy są częstsze w określonych zaburzeniach, nie istnieje patognomoniczna charakterystyka cech omamów. Oznacza to, że rodzaj omamów nie jest decydujący dla rozpoznania.
  • Omamy rzekome
    • Pacjent słyszy dźwięki, głosy lub odczuwa zapachy, ale jednocześnie jest świadomy, że są to nierzeczywiste doznania.
    • u osób uzależnionych od narkotyków
    • w przypadku organicznych zaburzeń mózgowych z prawidłowymi funkcjami poznawczymi
    • w przypadku zespołu stresu pourazowego w kontekście intruzji, tj. powtarzającego się doświadczania wcześniejszych traumatycznych wydarzeń z silnymi reakcjami emocjonalnymi
    • szum w uszach

Przyczyna konsultacji

  • Same omamy rzadko skłaniają pacjenta do szukania pomocy lekarza.
  • Nawet jeśli u podłoża omamów leży choroba, do gabinetu lekarza sprowadzają pacjenta przeważnie inne, towarzyszące objawy.
  • Omamy mogą być bardzo obciążające w fazie ostrej różnych chorób.
  • Jeśli utrzymują się przez dłuższy czas, pacjenci uczą się radzić sobie z nimi; zwykle bardziej dokuczają im inne objawy.
  • Mimo że omamy są odbierane jako objawy najbardziej wyrażone, priorytet ma zazwyczaj leczenie innych elementów choroby.

Niebezpieczne stany, których można uniknąć

  • W przypadku przyczyn organicznych, np. mas/guzów wewnątrzczaszkowych
  • W przypadku działań niepożądanych leków

ICD-10

  • F06 Halucynoza organiczna
  • F20 Schizofrenia
  • F21 Zaburzenie typu schizofrenii (schizotypowe)
  • F22 Uporczywe zaburzenia urojeniowe
  • F23 Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne
  • F24 Indukowane zaburzenie urojeniowe
  • F25 Zaburzenia schizoafektywne
  • F28 Inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne
  • F29 Nieokreślona psychoza nieorganiczna
  • F32.3 Epizod depresji ciężki, z objawami psychotycznymi

Diagnostyka różnicowa

Czy jest to zaburzenie psychiczne?

  • Rozważania
    • Psychoza organiczna związana z substancjami psychoaktywnymi (alkohol, narkotyki, leki) czy objaw zaburzenia psychicznego?
    • Majaczenie: ostry stan splątania spowodowany chorobą fizyczną lub zaburzeniem związanym z używaniem substancji psychoaktywnych
    • Odróżnienie od dysocjacji: postrzeganie z perspektywy osoby trzeciej; uczucie, że jest się obok siebie i obok tego, co dzieje się wokół.

Zaburzenia psychiczne, ogólne

  • Najczęstsze w psychozach są omamy słuchowe.
  • Zauważalna zmiana nastroju w połączeniu z omamami może wskazywać na zaburzenie afektywne (manię lub depresję). Nastrój depresyjny i spłycenie afektu mogą również występować np. jako negatywne objawy schizofrenii.
  • Ostre stany psychotyczne często z pobudzeniem i splątaniem
  • Schizofrenia charakteryzuje się typowym wzorcem zaburzeń różnych funkcji umysłowych:
    • postrzegania
    • myślenia
    • funkcji własnego „ja”
    • afektu
    • napędu
    • psychomotoryki

Ostre przemijające zaburzenia psychotyczne

  • Niejednorodna grupa zaburzeń z:
    • nagłym wystąpieniem objawów psychotycznych
    • ciężkim zaburzeniem zachowania
    • bezradnością i splątaniem
    • jedynie przejściową dezorientacją w zakresie:
      • czasu
      • miejsca
      • własnej osoby/innych osób
  • Definicja nagłego początku: narastający rozwój jednoznacznie patologicznego stanu w ciągu maksymalnie 2 tygodni
  • Brak oznak przyczyny organicznej
  • Występują często.
  • Stosunkowo krótkotrwałe i mniej wyraźne objawy pozwalają na odróżnienie kliniczne od majaczenia.
  • Całkowita poprawa często już po kilku dniach lub tygodniach i w ciągu maksymalnie 2–3 miesięcy
  • Możliwe czynniki wyzwalające: obciążające wydarzenia w okresie tygodnia lub dwóch przed wystąpieniem zaburzenia

Schizofrenia

  • Zob. artykuł Schizofrenia.
  • Zasadnicze i typowe zaburzenia myślenia i postrzegania
  • Nieadekwatne lub spłycone afekty
  • Jasność myśli i potencjał intelektualny na początku choroby zwykle nie są ograniczone.
  • Częste objawy
    • urojenia odsłonięcia myśli
    • urojenie nasyłania myśli
    • urojenie wykradania myśli
    • urojenie rozprzestrzeniania się myśli
    • postrzeganie urojeniowe
    • nadmierna potrzeba kontroli
    • mania prześladowcza
    • głosy mówiące o pacjencie w trzeciej osobie
    • zaburzenia myślenia
    • objawy negatywne, np. :
      • spłycenie afektu
      • obniżenie napędu
      • wycofanie społeczne
  • Przebieg
    • ciągły z nasilającymi się lub stabilnymi deficytami
    • jeden lub więcej epizodów z pełną lub niepełną remisją
  • Wyraźna depresja lub objawy maniakalne przemawiają przeciwko schizofrenii.
  • Choroby organiczne mózgu, zatrucia lub zespół odstawienny mogą powodować objawy podobne do schizofrenii. W przypadku tych zaburzeń nie można zatem rozpoznać schizofrenii.

Inne zaburzenia psychiczne

Otępienie

Substancje psychotropowe

  • Przejściowe omamy mogą wystąpić pod wpływem różnych substancji psychotropowych, takich jak2:
    • alkohol
    • tetrahydrokannabinol (THC) w marihuanie lub haszyszu
    • syntetyczne kannabinoidy („legalne dopalacze”)
    • LSD
    • kokaina
    • fencyklidyna (PCP), „anielski pył”
    • amfetaminy, np. 3,4-metylenodioksy-N-metylamfetamina (MDMA, „ecstasy”)
    • psilocybina (grzyby) i substancje pokrewne
    • leki, np.:
      • substancje dopaminergiczne, np. L-dopa, agoniści dopaminy w chorobie Parkinsona
      • psychostymulanty, np. metylofenidat lub amfetamina w ADHD
      • Narkotyki (np. ketamina, fentanyl, propofol) i środki uspokajające (np. benzodiazepiny) mogą wywoływać omamy, także seksualne.
      • antagoniści receptora NMDA: ketamina, dekstrometorfan, memantyna3
      • opioidy
      • THC w środkach zwiotczających mięśnie zawierających konopie indyjskie
      • leki przeciwdepresyjne, np. citalopram4
      • leki przeciwwymiotne, np. dimenhydrinat5
      • antybiotyki, np. sulfonamidy
      • sympatykomimetyki
      • beta-blokery
      • leki przeciwdrgawkowe6
  • Nawet jeśli halucynoza występuje w przebiegu choroby psychicznej, jej objawy mogą być zależne od substancji chemicznych.2
  • Halucynoza alkoholowa
    • zespół psychotyczny u pacjentów uzależnionych od alkoholu
    • Zwykle trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy.
    • Odróżnienie od schizofrenii jest często trudne, ale istotne, aby uniknąć niepotrzebnie długiego leczenia neuroleptykami.
    • wyraźne omamy słuchowe, rzadko wzrokowe
    • Towarzyszy im niepokój i zachowania agresywne, często również samobójcze.
    • Głosy mówiące o pacjencie w trzeciej osobie.
    • Głosy są umiejscowione w przestrzeni, rzadko w głowie.
    • Treść jest prawie zawsze obraźliwa, często też zawiera groźby.
    • Rzadziej mogą wystąpić także omamy wzrokowe, które — w odróżnieniu od majaczenia alkoholowego — nie mają cech fluktuacji ani scen.
  • Substancje stymulujące ośrodkowy układ nerwowy mogą powodować omamy słuchowe i objawy urojeniowe.2
  • Środki halucynogenne mogą wywoływać wiele różnych omamów i zmian percepcji.2

Majaczenie odstawienne

  • Zob. artykuł Majaczenie alkoholowe (delirium tremens).
  • Zespół psychiczny wynikający ze zmian w mózgu o różnym nasileniu
  • Po całkowitym lub względnym odstawieniu substancji psychotropowej, która była używana w sposób ciągły.
  • Czasowo ograniczone i zależne od rodzaju substancji i dawki bezpośrednio przed odstawieniem.
  • Najczęściej związane z uzależnieniem od alkoholu i benzodiazepin
  • Typowe omamy po odstawieniu alkoholu i w przypadku majaczenia alkoholowego
    • omamy wzrokowe w postaci scenek i dotykowe
      • Po skórze biegają robaki, owady, myszy.
      • częste odniesienia do codziennego życia pacjentów
      • rzadziej inne, np. omamy słuchowe (muzyka, hałasy, itp.)
  • Możliwe połączenie z napadami drgawek
  • Często z silnym drżeniem

Majaczenie niespowodowane przez alkohol ani inne substancje psychoaktywne

Wywiad lekarski

Podstawowe informacje

  • Wielu pacjentów nie chce opisywać swoich doświadczeń. Możliwe przyczyny:
    • brak wiedzy na temat choroby
    • lęk przed psychiatrią, przymusową hospitalizacją lub zmuszaniem do przyjmowania leków
    • Pacjent podejrzewa, że inni sceptycznie odnoszą się do tego, co on sam postrzega jako rzeczywiste.
  • Często pierwszą zauważalną zmianą jest nagłe ciężkie upośledzenie interakcji psychospołecznych - jeśli utrzymuje się przez dłuższy czas, a przyczyna pozostaje niejasna, należy powtórzyć ocenę psychiatryczną.
  • Aby ułatwić współpracę i uniknąć dodatkowego poczucia wyobcowania u pacjenta:
    • Należy przyjąć postawę empatyczną.
    • Zadawać proste pytania.
    • Unikać oceniania odpowiedzi.
    • Nie spierać się o prawdziwość doświadczeń psychotycznych.

Początek objawów

  • Początek nagły czy stopniowy?
  • Związek ze stresorami psychospołecznymi?
  • Zmiana stanu zdrowia fizycznego lub leczenie farmakologiczne?
  • Towarzyszące objawy psychiczne?

Ostatnie zmiany?

  • Czy dolegliwości występują epizodycznie?
  • Czas trwania?
  • Związek z innymi zdarzeniami (psychospołecznymi lub medycznymi)?
  • Skutki wcześniejszego leczenia?

Rodzaj omamów?

  • Pod pewnymi warunkami można wysnuć wnioski na temat choroby podstawowej:

Treści omamów?

  • Pacjenci psychotyczni i splątani czasem podejmują pod wpływem omamów niebezpieczne działania.
  • Omamy o treści imperatywnej mają wysoki potencjał stwarzania zagrożenia dla siebie lub innych.
  • Treści omamów mogą w pewnym zakresie sygnalizować przyczyny:

Inne ważne wskazówki

  • Wiek na początku wystąpienia objawów?
  • Zdolność do pracy?
  • Nastrój?
  • Choroby współwystępujące i ich leczenie?
  • Sygnały świadczące o legalnym lub nielegalnym używaniu substancji psychotropowych?

Należy pilnie wyjaśnić

  • Kluczowe pytania dotyczące oceny ryzyka
    • w przypadku omamów głosowych
      • Ile jest głosów?
      • Co mówią?
      • Są wrogie czy przyjazne?
      • Czy podżegają do wyrządzenia krzywdy sobie lub innym?
      • Czy pacjent potrafi oprzeć się ich wezwaniom?
    • w przypadku objawów urojeniowych
      • Jak pacjent sobie z nimi radzi?
      • Czy wpływają na jego zachowanie?
      • Czy można temu jakoś zapobiec?
      • Czy występują paranoiczne myśli o wyrządzeniu krzywdy innym lub sobie?

Dalsza diagnostyka psychiatryczna

  • Po wykluczeniu przyczyny organicznej lub związanej z substancją psychoaktywną: bardzo staranna diagnostyka różnicowa
  • Może być utrudniona przez ponowny epizod psychotyczny
    • Objawy psychotyczne są często początkowo niejednoznaczne i zmienne, ale z czasem stają się bardziej wyraźne i stabilne.
    • Stan może zostać początkowo sklasyfikowany jako nieokreślone zaburzenie psychotyczne do czasu uzyskania bardziej szczegółowych informacji.

Badanie przedmiotowe

Informacje ogólne

  • Ogólny stan fizyczny?
  • Deficyty neurologiczne lub inne objawy choroby neurologicznej?
  • Niepokój psychoruchowy?
  • Nastrój?
  • Zdolność koncentracji?
  • Pamięć?
  • Kontakt emocjonalny podczas badania?

Jeśli istnieją odpowiednie wskazania

Badania uzupełniające

W praktyce lekarza rodzinnego

W zależności od stanu somatycznego i podejrzeń klinicznych

Diagnostyka specjalistyczna

  • W przypadku podejrzenia przewlekłego nadużywania alkoholu
    • alkohol we krwi
    • transferyna desialowana (CDT)
    • test przesiewowy na obecność narkotyków lub leków
  • W przypadku pierwszego stanu psychotycznego — badanie w warunkach szpitalnych
    • EEG
    • badania obrazowe czaszki, np. w celu wykluczenia procesów neoplastycznych
  • Ewentualnie decyzja o wykonaniu testów genetycznych w ramach konsultacji w poradni genetycznej
  • Ewentualnie badanie zdolności poznawczych za pomocą testu psychologicznego

Środki i zalecenia

Ocena ryzyka

  • Pacjenci niespokojni, bardzo lękowi lub depresyjni z omamami mogą stanowić zagrożenie dla siebie i innych i nie wolno pozostawiać ich bez nadzoru.
  • W przypadku długotrwałych lub słabych objawów o znanej przyczynie i spokojnym przebiegu najbardziej odpowiednie jest leczenie w gabinecie lekarza rodzinnego.

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • Do odpowiednich specjalistów lub oddziału specjalistycznego
    • psychiatria
    • inne specjalizacje w zależności od potrzeb
    • neurologia
    • leczenie uzależnień

Wskazania do hospitalizacji

  • Większość pacjentów z nową halucynozą lub ostrym splątaniem wymaga natychmiastowej hospitalizacji w celu przeprowadzenia diagnostyki i, w razie potrzeby, leczenia stanu nagłego.
  • W razie braku wiedzy o chorobie i zagrożeniu dla siebie lub innych, któremu nie da się zapobiec w żaden inny sposób, konieczne może być przewiezienie pacjenta do szpitala z zastosowaniem przymusu bezpośredniego na podstawie odpowiednich przepisów lub ustanowienie opieki.
  • Podczas transportu może być konieczna sedacja.
  • Policyjna eskorta jest uzasadniona w przypadkach poważnego zagrożenia dla siebie lub innych.
  • Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w artykule Ostre zagrożenie dla siebie i innych.

Informacje dla pacjentów

O czym należy poinformować pacjenta?

  • Przekazanie informacji o chorobie powinno się odbyć z taktem i wyczuciem, ponieważ wiele osób z omamami wierzy, że to, co postrzegają, jest prawdziwe i często gwałtownie neguje chorobę psychiczną.
  • Można np. powiedzieć pacjentowi, że widzimy oznaki ewentualnej poważnej choroby, która wymaga hospitalizacji w celu przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań.

InformacjeMateriały edukacyjne dla pacjentów w Deximed

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Johns LC, Kompus K, Connell M et al. Auditory verbal hallucinations in persons with and without a need for care. Schizophr Bull 2014; 40 Suppl 4:S255-264. PMID:24936085 PubMed
  2. Rolland B, Jardri R, Amad A et al. Pharmacology of hallucinations: several mechanisms for one single symptom? Biomed Res Int 2014. PMID: 24991548 PubMed
  3. Powers AR, Gancsos MG, Finn ES et al. Ketamine-Induced Hallucinations. Psychopathology 2015; 48: 376-385. PMID: 26361209 PubMed
  4. Waltereit R, Eifler S, Schirmbeck F, Zink M. Visual and auditory hallucinations associated with citalopram treatment. J Clin Psychopharmacol. 2013 Aug;33(4):583-584. PMID: 23775056 PubMed
  5. Ottawa (ON): Canadian Agency for Drugs and Technologies in HealthAbuse and Misuse Potential of Dimenhydrinate: A Review of the Clinical Evidence. Stand 1. Dezember 2015. www.ncbi.nlm.nih.gov
  6. Nakamura M, Koo J. Drug-Induced Tactile Hallucinations Beyond Recreational Drugs. Am J Clin Dermatol 2016 Epub ahead of print PMID: 27637620 PubMed

Autorzy

  • Honorata Błaszczyk, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Poradnia Lekarzy Rodzinnych w Łodzi (recenzent)
  • Tomasz Tomasik, Dr hab. n. med., Prof. UJ, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
  • Thomas M. Heim, Dr n. med., dziennikarz naukowy, Fryburg
F06; F20; F21; F22; F23; F24; F25; F28; F29; F323
Halucynoza; Halucynacje; Pseudohalucynacje; Psychoza; Omamy; Schizofrenia; Zaburzenia psychotyczne; Leki psychotropowe; Delirium; Delirium z odstawienia; Halucynacje alkoholowe; Demencja; Halucynacje głosowe; Urojenia
Omamy
document-symptom document-nav document-tools document-theme
Nieprawidłowe postrzeganie zmysłowe bez istotnego wpływu na narządy zmysłów, tj. widzenie, słyszenie, czucie, wąchanie lub smakowanie czegoś; iluzja odbierana jako realny bodziec.
Psychiatria
Omamy
/link/fe31e75232fe403abde56ea305335ce7.aspx
/link/fe31e75232fe403abde56ea305335ce7.aspx
omamy
SiteProfessional
Omamy
K.Reinhardt@gesinform.de
jsilje.mroz@konsylium24lango@nhi.plno (patched by linkmapper)
pl
pl
pl