Dolegliwości nieswoiste, funkcjonalne i zaburzenia pod postacią somatyczną
Jest to grupa zespołów charakteryzujących się dolegliwościami fizycznymi, które nie mają odpowiedniego uzasadnienia medycznego, organicznego czy somatycznego.
Nakładające się definicje bez jednolitej regulacji
Równoległy podział zależnie od dolegliwości na:
czynnościowe zespoły somatyczne (zaburzenia czynności układów i narządów)
zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (zaburzenia psychiczne pod postacią somatyczną)
niespecyficzne dolegliwości fizyczne
Wysteouje u 4–10% populacji i u 20% pacjentów lekarzy rodzinnych
Najczęstszymi postaciami występowania dolegliwości fizycznych bez odpowiedniego uzasadnienia somatycznego są:
bóle o różnym umiejscowieniu
zaburzenia czynności narządów, w tym dolegliwości wegetatywne
Przygnębienie, wyczerpanie, smutek, zwątpienie w siebie i rezygnacja, a także poszczególne objawy depresji wprawdzie często wskazują na zaburzenie depresyjne, ale są również elementem typowego obrazu klinicznego wielu innych zaburzeń psychicznych.
Typowy dla łagodnego, umiarkowanego lub ciężkiego epizodu depresyjnego jest obniżony nastrój oraz obniżenie napędu i aktywności.
Obniżona zdolność do odczuwania radości, wyraźne zmniejszenie zainteresowań i koncentracji. Wyraźne zmęczenie może wystąpić nawet po najmniejszym wysiłku.
Zaburzenie charakteryzujące się powtarzającymi się epizodami depresyjnymi. W wywiadzie lekarskim nie występują przy tym niezależne epizody z podwyższonym nastrojem i zwiększonym popędem (mania).
Krótkie epizody nieznacznie podwyższonego nastroju i nadpobudliwości (hipomanii) mogą jednak wystąpić bezpośrednio po epizodzie depresyjnym i niekiedy są również uwarunkowane leczeniem przeciwdepresyjnym.
Pierwszy epizod może wystąpić w każdym wieku od dzieciństwa do starości.
Początek może być ostry lub stopniowy.
Czas trwania poszczególnych epizodów waha się od kilku tygodni do wielu miesięcy.
Jeśli zaburzenie depresyjne nawraca, w przebiegu mogą dodatkowo wystąpić epizody maniakalne. W takim przypadku należy zmienić rozpoznanie na zaburzenie afektywne dwubiegunowe.
10–15% matek w pierwszych miesiącach po porodzie cierpi na depresję poporodową.
Ginekolog lub lekarz rodzinny powinien po porodzie skontrolować, czy występują objawy depresji.
Zgodnie z wąską definicją, epizod depresyjny uznaje się za poporodowy, jeśli rozpoczął się w ciągu 4 tygodni po porodzie zgodnie z DSM-V (do 6 tygodni według ICD-10)
W szerszym rozumieniu depresja poporodowa obejmuje również depresję występującą do 12 miesięcy po porodzie.
Różne stopnie nasilenia
Co najmniej 2 główne objawy oraz 2 objawy dodatkowe codziennie przez co najmniej 2 tygodnie i przez większą część dnia:
nastrój depresyjny
brak zainteresowań i odczuwania radości
obniżenie energii lub silne zmęczenie
Objawy dodatkowe:
osłabienie koncentracji i uwagi
niska samoocena i niska wiara w siebie
poczucie winy i małej wartości
pesymistyczne widzenie przyszłości
zaburzenia snu
osłabiony apetyt
myśli i czyny samobójcze
Można użyć testu samooceny, takiego jak Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS, Edinburgh Postnatal Depression Scale - EPDS).
Uzależnienia
Często towarzyszą zaburzeniom psychicznym, w tym depresji
Uporczywy niepokój i zamartwianie się, które nie ograniczają się do określonych warunków otoczenia ani nie są szczególnie wyraźne tylko w takich sytuacjach, lecz są „nieumiejscowione” („free-floating”)
Objawy są zróżnicowane. Do częstych objawów należą:
ciągłe podenerwowanie
drżenie
napięcie mięśni
pocenie się
senność
kołatanie serca
zawroty głowy
dyskomfort w górnej części jamy brzusznej
Często pacjent wyraża obawę, że on lub jego krewni mogą wkrótce zachorować lub ulec wypadkowi.
Istotną cechą charakterystyczną są nawracające silne ataki paniki, które — w przeciwieństwie do fobii — nie są efektem konkretnej sytuacji ani szczególnych okoliczności, a zatem nie da się ich przewidzieć.
Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń lękowych, do głównych objawów zaliczają się:
kołatanie serca
ból w klatce piersiowej
uczucie duszności
zawroty głowy
poczucie wyobcowania (depersonalizację lub derealizację)
Często wtórnie pojawia się strach przed śmiercią, utratą kontroli lub popadnięciem w obłęd.
Lęk napadowy nie powinien być traktowany jako rozpoznanie główne, jeśli pacjent w czasie, gdy zaczęły się ataki paniki, cierpiał na zaburzenie depresyjne. W takich okolicznościach napady paniki są prawdopodobnie wynikiem depresji.
U osób ze schizofrenią często trudno jest odróżnić objawy towarzyszącego zaburzenia depresyjnego od negatywnych objawów podstawowego zaburzenia schizofrenicznego — takich jak wycofanie społeczne, spłycenie afektu i apatia. Więcej informacji zawiera artykuł Schizofrenia.
Normalna reakcja na stresujące wydarzenia życiowe, takie jak strata lub separacja z bliską osobą.
Granica między nieprzepracowaną żałobą a nastrojem depresyjnym nie zawsze jest wyraźna. Reakcje żałoby zwykle słabną w ciągu 2 miesięcy od poważnej straty. Inne różnice to:
W przypadku reakcji żałoby u pacjenta zachowana jest zdolność do zmiany nastroju, tj. reaguje on również na pozytywne wydarzenia.
Negatywne uczucia zwykle pojawiają się falami, często przerywanymi pozytywnymi wspomnieniami, na przykład o zmarłej osobie; w przypadku depresji nastrój i myśli są częściej w sposób stały negatywne.
Reakcje żałoby nie wiążą się zwykle z objawami wegetatywnymi, takimi jak utrata masy ciała lub budzenie się wcześnie rano.
Zwykle nie ma sygnałów świadczących o uporczywym, poważnym zwątpieniu w siebie lub silnym poczuciu winy.
Następujące stany uzasadniają leczenie w placówce o profilu psychiatryczno-psychoterapeutycznym lub, jeśli leczenie psychoterapeutyczne ma być traktowane priorytetowo, w placówce o profilu psychosomatyczno-psychoterapeutycznym:
ciężkie deficyty psychospołeczne, np. ryzyko izolacji związanej z depresją
środowisko społeczne lub inne okoliczności życiowe, które znacząco utrudniają powodzenie leczenia.
brak odpowiedzi na leczenie ambulatoryjne
wysokie ryzyko przejścia w stan przewlekły
ciężkie objawy kliniczne, w przypadku których leczenie ambulatoryjne nie jest wystarczające, np. objawy psychotyczne lub stupor depresyjny.
Wskazania do hospitalizacji w placówce psychiatrycznej w stanach nagłych
Dominiak M, Antosik-Wojcińska A, Baron M, Rekomendacje odnośnie profilaktyki i leczenie depresji poporodowej. wyleczdepresje.pl
Guzek D, Kołota A, Lachowicz K, Skolmowska D, Stachoń M, Głąbska D. Association between Vitamin D Supplementation and Mental Health in Healthy Adults: A Systematic Review. J Clin Med 2021; 10: 5156. PMID: 34768677 PubMed
Spedding S. Vitamin D and depression: a systematic review and meta-analysis comparing studies with and without biological flaws. Nutrients 2014; 6: 1501-1518. PMID:24732019 PubMed
Kerr DCR, Zava DT, Piper WT, et al. Associations between vitamin D levels and depressive symptoms in healthy young adult women. Psychiatry Res. Published online March 6, 2015. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Dominiak M, Antosik-Wojcińska A, Baron M, Rekomendacje odnośnie profilaktyki i leczenie depresji poporodowej. wyleczdepresje.pl
Guzek D, Kołota A, Lachowicz K, Skolmowska D, Stachoń M, Głąbska D. Association between Vitamin D Supplementation and Mental Health in Healthy Adults: A Systematic Review. J Clin Med 2021; 10: 5156. PMID: 34768677 PubMed
Autorzy
Karolina Pogorzelska, lekarz, w trakcie specjalizacji z medycyny rodzinnej; Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
Sławomir Chlabicz, prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej; Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
Thomas M. Heim, dr n. med., dziennikarz naukowy, Fryburg
Obniżony nastrój przez większą część dnia Utrata zainteresowań i radości Wyraźne zmęczenie i zmniejszony napęd Dystymia: obniżony nastrój utrzymujący się przez kilka lat, który jednak nie spełnia kryteriów epizodu depresyjnego.