Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Ból ucha

Sygnały ostrzegawcze i choroby o niebezpiecznym przebiegu wymagające leczenia

Sygnały ostrzegawcze

Choroba o niebezpiecznym przebiegu wymagająca leczenia

Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, powikłania zapalenia ucha środkowego: ropień mózgu, zakrzepica zatok żylnych mózgzguu

Porażenie tej samej połowy twarzy

Udar, porażenie nerwu twarzowego, nerwiak osłonkowy nerwu przedsionkowego

Zaburzenia równowagi, ból głowy

Ropień mózgu, zakrzepica zatok żylnych, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Zawroty głowy pochodzenia przedsionkowego

 

Ostre zapalenie błędnika

Pęcherzyki w przewodzie słuchowym

Półpasiec uszny

Krwawienie z ucha

Pęknięcie błony bębenkowej

Silny ból

Martwicze zapalenie ucha zewnętrznego (złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego)

Ból głowy

Zapalenie tętnicy skroniowej

Obrzęk, zaczerwienienie i tkliwość za uchem

Zapalenie wyrostka sutkowatego

Objawy zapalne małżowiny usznej: obrzęk, zaczerwienienie, nadmierne ucieplenie

Zapalenie ochrzęstnej, róża

Ciało obce

zakażenie, pęknięcie błony bębenkowej

Uraz ciśnieniowy, uraz akustyczny

Pęknięcie błony bębenkowej, krwawienie w uchu środkowym

Gorączka >38,5°C

Ropień okołomigdałkowy, ropień okołogardłowy, zapalenie tętnicy skroniowej

Zaawansowany wiek, używanie tytoniu i/lub spożywanie alkoholu

Guz w okolicy głowy i szyi, np. nowotwór części ustnej gardła

Informacje ogólne

Definicja

  • Ból ucha (otalgia) może wskazywać na chorobę uszu (pierwotna przyczyna); może to być również ból promieniujący do ucha, spowodowany inną przyczyną (wtórną).1.
  • Ból ucha może mieć podłoże zakaźne, neurogenne, pourazowe lub nowotworowe.

Częstość występowaniaEpidemiologia

  • Ból ucha jest częstą przyczyną konsultacji, szczególnie u małych dzieci; w tym wypadku najczęstszym powodem jest ostre zapalenie ucha środkowego.2.
  • Pierwotne otalgie występują częściej niż wtórne.
  • Do najczęstszych wtórnych przyczyn bólu ucha należą choroby stomatologiczne, problemy ze szczęką, dolegliwości w obrębie kręgosłupa szyjnego i neuralgie.

ICD-10

  • H92.0 Ból ucha. 

Diagnostyka różnicowa

Ostre zapalenie ucha środkowego (OMA)

  • Ostre zapalenie ucha środkowego (otitis media acuta —– OMA) występuje najczęściej u małych dzieci, zwłaszcza w grupie wiekowej od 0,5 do 3 lat, wiele z nich miało już wcześniej zapalenie ucha.
  • Jest to prawdopodobnie najczęstsza przyczyna pierwotnego bólu ucha.
  • W wielu wypadkach ostre zapalenie ucha środkowego poprzedzone jest zakażeniem górnych dróg oddechowych.
  • Objawy często nasilają się w nocy: pojawiający się nagle i szybko nasilający się ból ucha, dziecko jest pobudzone i łapie się za ucho; jeśli dojdzie do perforacji, ból zmniejsza się i pojawia się wydzielina.
  • Typowy wynik otoskopii: uwypuklenie błony bębenkowej w stronę przewodu słuchowego zewnętrznego, ograniczona ruchomość błony bębenkowej, poziom płynu widoczny za błoną bębenkową, nastrzyknięta błona bębenkowa, wyciek ropnej wydzieliny z ucha środkowego.
  • Natychmiastowe leczenie antybiotykami jest konieczne tylko u niektórych pacjentów z OMA.3.
    • Należą do nich pacjenci z silnym bólem ucha, gorączką ≥39,0°C, wymiotami; dzieci w wieku poniżej 6 miesięcy; dzieci w wieku poniżej 2 lat z obustronnym OMA; pacjenci z wyciekiem z ucha oraz dzieci z określonymi czynnikami ryzyka, takimi jak niedobór odporności, wady twarzoczaszki lub zespół Downa.
    • W innych wypadkach uzasadnione jest leczenie objawowe.
  • Dopiero gdy objawy nie będą ustępować po 2–3 dniach, należy rozpocząć antybiotykoterapię, najlepiej amoksycyliną.
    • W przypadku nawracającego ostrego zapalenia ucha środkowego z co najmniej 3 epizodami w ciągu pół roku przyczyną może być również zaburzenie immunologiczne lub dysfunkcja rzęsek.
    • Pacjenci z nawracającym ostrym zapaleniem ucha środkowego powinni być leczeni przez laryngologa.
  • Rzadkim powikłaniem może być zapalenie wyrostka sutkowatego. Typowymi objawami są gorączka, znacznie pogorszony ogólny stan fizyczny, narastający ból ucha i obrzęk za uchem (odstające ucho), tkliwość oraz osłabienie słuchu.
    • Pacjenci powinni natychmiast zgłaszać się do laryngologia lub do szpitala (oddział laryngologiczny).
    • Leczenie polega na podawaniu antybiotyków i środków przeciwbólowych, często konieczny jest też zabieg chirurgiczny.

Zapalenie błony bębenkowej

  • Zapalenie błony bębenkowej, często wirusowe, np. pęcherzowo-krwotoczne (myryngitis bullosa) wywołane przez wirusy grypy, odry, nagminnego zapalenia przyusznic, ospy wietrznej, mononukleozy zakaźnenej.
  • Objawy jak w przypadku ostrego zapalenia ucha środkowego.
  • Na przewodzie słuchowym i błonie bębenkowej pojawiają się pęcherze.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego (OMS)

  • Wysiękowe zapalenie ucha środkowego (otitis media secretoria —– OMS) to nagromadzenie płynu w uchu środkowym bez ostrego ropnego zakażenia
  • Często po stanie zapalnym ucha środkowego lub przeziębieniu u dzieci w wieku 6 m.ż.‒–5 r.ż..
  • Uczucie waty w uchu, ból ucha, zaburzenia słuchu, opóźniony rozwój mowy u dzieci.
  • Choroba przeważnie ustępuje samoistnie, w razie potrzeby zastosowanie drenażu jamy bębenkowej —– w przypadku dolegliwości trwających dłużej niż 3–4 miesiące. Tylko w wyjątkowych przypadkach wskazane jest leczenie antybiotykami.
  • W przypadku nieżytu trąbki słuchowej zaburzenie mechanizmu otwierania trąbki prowadzi do zapalenia błony śluzowej i ew.ewentualnie do gromadzenia się płynu w jamie bębenkowej (np. wskutek zakażeń lub gwałtownych zmian ciśnienia powietrza).

Perlak w przewlekłym zapaleniu ucha środkowego

  • Perlak charakteryzuje się destrukcyjnym wrastaniem wielowarstwowego rogowaciejącego nabłonka płaskiego do ucha środkowego, co powoduje niszczenie tkanki kostnej, tworzenie tkanki ziarninowej i zakażenie.
  • W przypadku perlaka operacja jest niemal zawsze konieczna.

Zapalenie ucha zewnętrznego

  • Często występuje połączenie wyprysku i zakażenia, w wielu wypadkach dochodzi do nawrotów.
  • Zapalenie skóry i tkanki podskórnej przewodu słuchowego zewnętrznego wywołane przez bakterie, grzyby, alergie lub substancje o działaniu zwyrodnieniowym i toksycznym.
  • Może wystąpić swędzenie, ew. również ból i wydzielina, a także utrata słuchu.
  • Przewód słuchowy jest zaczerwieniony i opuchnięty, może pojawić się wydzielina ropna lub miejscowe zapalenie węzłów chłonnych, a obejrzenie błony bębenkowej może być czasami utrudnione. Pociągnięcie płatka ucha lub uciskanie skrawka podczas badania powoduje ból.
  • Wynik tympanometrii nie wykazuje zmian.
  • Delikatne czyszczenie przewodu słuchowego z płukaniem i, w razie potrzeby, odsysaniem w celu usunięcia ropy, zanieczyszczeń i woskowiny.
    • W razie trudności przy oczyszczaniu przewodu słuchowego zewnętrznego może być konieczna pomoc laryngologa.
  • Jeśli podejrzewa się etiologię bakteryjną, należy miejscowo zastosować preparaty łączone glikokortykosteroidy i antybiotyki.4.
  • Terapia miejscowa lekami przeciwgrzybiczymi w zakażeniach grzybiczych.
  • Antybiotyki stosowane ogólnoustrojowo są wskazane w następujących przypadkach:
    • silne zakażenia, takie jak ropowica
    • upośledzenie odporności
    • w razie występowania objawów ogólnych lub po wykryciu niebezpiecznych drobnoustrojów.

Martwicze zapalenie ucha zewnętrznego

  • Zakażenie o destrukcyjnym przebiegu i potencjalnie zagrażających życiu powikłaniach, zwykle wywołane przez Pseudomonas aeruginosa, często u pacjentów ze słabą kontrolą cukrzycy lub niedoborem odporności.

Czyrak przewodu słuchowego

  • Ropne, rozpływne, bardzo bolesne zapalenie mieszka włosowego w przewodzie słuchowym zewnętrznym wywołane przez Staphylococcus aureus (ew. również Streptococcus pyogenes).
  • Występuje głównie u osób dorosłych.
  • Może powodować bardzo silne bóle w przewodzie słuchowym.
  • Pociągnięcie płatka ucha lub uciskanie skrawka podczas badania powoduje ból.
  • W przewodzie słuchowym można zauważyć obszar ograniczonego zaczerwienienia.

Zapalenie ochrzęstnej

  • Zakażenie bakteryjne z nagromadzeniem ropy między chrząstką a ochrzęstną małżowiny usznej.
  • Obrzęk i zaczerwienienie małżowiny usznej, ew.proces ropny.
  • Leczenie cięższych postaci polega na nacięciu i podawaniu antybiotyków o działaniu ogólnoustrojowym.
    • Rzadszą postacią jest nawrotowe zapalenie wielochrząstkowe o podłożu immunologicznym.

Woskowina (czop woskowinowy)

  • Dolegliwości związane z woskowiną nasilają się z wiekiem.
  • Często całkowitą niedrożność i utratę słuchu poprzedza epizodyczny szum uszny i uczucie ucisku w uchu.
  • Zaostrzenie dolegliwości następuje często w związku z kąpielą i natryskiem.
  • W badaniu można stwierdzić niedrożność przewodu słuchowego wskutek zatkania woskowiną.
  • Woskowinę można usunąć za pomocą środków zmiękczających, irygacji ucha lub środków mechanicznych, ewentualnie kombinacji tych metod.

Ciało obce w przewodzie słuchowym

  • Zdarza się głównie u małych dzieci.5.

Urazy ciśnieniowe

  • Uraz ciśnieniowy może wystąpić podczas podróży samolotem przy podejściu do lądowania, a także podczas nurkowania.6.
  • Dysfunkcja trąbki słuchowej spowodowana zakażeniem górnych dróg oddechowych lub alergicznym nieżytem nosa zwiększa ryzyko urazu ciśnieniowego.
  • Uraz ciśnieniowy może doprowadzić do pęknięcia błony bębenkowej.
  • Charakterystyczne dla urazu ciśnieniowego jest krwawienie błony bębenkowej, ponadto w uchu środkowym może pojawić się krew lub płyn surowiczy.

Urazy

  • Uraz ucha może powodować ból ucha spowodowany krwiakiem, ranami, złamaniami kości czaszki lub urazem błony bębenkowej.
    • W przypadku urazów błony bębenkowej nie używać płynów do płukania uszu ani kropli do uszu.
    • W przypadku złamań kości czaszki należy natychmiast skierować pacjenta do hospitalizacjiszpitala.

Róża

  • Ostre zakażenie bakteryjne skóry o etiologii paciorkowcowej lub mieszanej paciorkowcowo-gronkowcowej, któremu zwykle towarzyszy gorączka i dreszcze, z przeważnie wyraźnie odgraniczonym zaczerwienieniem.
  • Przekłuwanie uszu zwiększa ryzyko.
  • Leczenie antybiotykami (np. penicylina fenoksymetylenowa 1,5 mln IU 3 razyx dziennie lub roksytromycyna 300 mg dziennie lub klindamycyna 300-–600 mg 3 razyx dziennie). 
  • Leczenie szpitalne jest zalecane w przypadku nasilonych objawów, występowania chorób współistniejących, immunosupresji i nieprzestrzegania zaleceń.

Półpasiec uszny 

  • Reaktywacja zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca (Varicella Zoster Virus -– VZV) w obszarze VII. i VIII. nerwu czaszkowego
  • Triada objawów z tworzeniem się pęcherzyków w zewnętrznym przewodzie słuchowym (powodująca utratę słuchu), zawroty głowy i obwodowe porażenie nerwu twarzowego - – zespół Ramsaya- Hunta.7
  • Rozpoczęcie doustnej terapii przeciwwirusowej w ciągu pierwszych 3 dni.

Zapalenie tętnicy skroniowej (olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic)

  • Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic jest najczęstszym układowym zapaleniem naczyń u pacjentów w wieku powyżej 50 lat8.
  • W przypadku zapalenia tętnicy skroniowej, oprócz bólu ucha, występuje silny ból głowy, ból podczas żucia oraz zaburzenia widzenia (podwójne widzenie, niewyraźne widzenie lub tymczasowa ślepota), obustronny ból barku i/lub miednicy, poranna sztywność i ogólne złe samopoczucie.
  • Wyniki badania OB i CRP są często podwyższone, wykrycie jest możliwe dzięki biopsji tętnicy skroniowej.
  • Szybkie rozpoczęcie leczenia glikokortykosteroidami w początkowej dawce 1 mg/kg m.c. na dobę prednizolonu (maks. 60 mg).8

Neuralgie

  • Patologie w obszarze górnego odcinka kręgosłupa szyjnego (uszkodzenie krążka międzykręgowego [C2/C3] lub zaburzenia czynnościowe stawów szyjnych) mogą powodować bóle w okolicy ucha wskutek neuralgii szyjnej.
  • Również w nerwobólu nerwu trójdzielnego mogą wystąpić typowe przeszywające bóle ucha.

Guzy

Promieniowanie bólu w dolegliwościach o innym umiejscowieniu

Rzadsze przyczyny

Wywiad lekarski

  • Wiek pacjenta często wskazuje na możliwą etiologię bólu ucha.
  • Ważnymi wskazówkami mogą być:
    • początek, czas trwania, nasilenie i przebieg objawów (cechy bólu, gorączka, ogólne złe samopoczucie)
    • osłabienie słuchu, szumy uszne, zawroty głowy, wypływ wydzieliny z ucha
    • wcześniejsze zakażenie układu oddechowego, wcześniejsze leczenie, wcześniejsze dolegliwości ze strony uszu
    • znane choroby współistniejące i podstawowe
    • u dorosłych: pytanie o podejrzewaną przyczynę dolegliwości
    • u (małych) dzieci: gorączka, kaszel, nieżyt nosa, utrata apetytu, niepokój i drażliwość.

Badanie przedmiotowefizykalne

Wytyczne: Ból ucha

  • U niemowląt lub u małych dzieci w pogorszonym ogólnym stanie fizycznym, a także u pacjentów z zaburzeniami komunikacji, należy przeprowadzić orientacyjne badanie całego ciała. W innych wypadkach wystarczające jest badanie ukierunkowane na objawy.
  • Obserwacja
    • Zwrócić szczególną uwagę na wyciek z ucha (ropa, krew, śluz i płyn mózgowo-rdzeniowy).
    • Należy wykluczyć zaczerwienienie i obrzęk małżowiny usznej oraz okolicy przedusznej i zausznej.
    • Należy zwrócić uwagę na kształt małżowiny usznej (zmiany wrodzone, pourazowe lub nowotworowe) oraz chrzęstną część małżowiny usznej.
    • Krwiak może wskazywać na przyczyny urazowe, obrzęk może świadczyć np. o istnieniu guza, o zapaleniu lub kamicy ślinowej.
    • Kontrola jamy ustnej i nosa:
  • Badanie palpacyjne
    • Ból przy ucisku skrawka małżowiny usznej i ból podczas pociągania małżowiny usznej: wskazuje na pierwotną otalgię, zwłaszcza zapalenie ucha zewnętrznego i zapalenie chrząstki.
    • Ból uciskowy i opukowy wyrostka sutkowatego: wskazuje na zapalenie wyrostka sutkowatego, rozpoznanie różnicowe: powiększony węzeł chłonny.
    • wraWrażliwe na ucisk punkty wyjścia nerwów: podejrzenie neuralgii. 
    • tkliwoTkliwość/obrzęk ślinianek: podejrzenie kamicy ślinianek lub zmian zapalnych (np. zapalenia ślinianki przyusznej).
    • ograniczenieOgraniczenie ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa i ból w miejscach przyczepu mięśni szyjnych lub potylicznych: podejrzenie przyczyny w obszarze szyi.
    • bBól podczas ruchu w stawach skroniowo-żuchwowych: podejrzenie artropatii stawu skroniowo-żuchwowego.
    • bolesnoBolesność tarczycy: wskazanie na zapalenie tarczycy;,  wyczuwalne guzki: wole guzkowe.
    • O rozpoznaniu ostrego zapalenia ucha środkowego decydują trzy poniższe kryteria:
        • ostry początek choroby: gorączka, złe samopoczucie, drażliwość
        • objawy zapalenia ucha środkowego: zaczerwienienie błony bębenkowej i otalgia
        • otoskopowo potwierdzony wysięk w uchu środkowym: wypukłość błony bębenkowej czasami z prześwitującym wysiękiem ropnym; poziom płynu lub pęcherzyki powietrza za błoną bębenkową lub wystąpienie wycieku z ucha w ciągu ostatnich 24 godzin
      .
      • Jeśli spełnione są wszystkie trzy kryteria, rozpoznanie można uznać za pewne, jeśli spełnione są tylko dwa z wymienionych kryteriów, rozpoznanie jest niepewne.
  • Otoskopia
    • Zawsze, w pierwszej kolejności należy zbadać ucho, które prawdopodobnie jest zdrowe.
  • Przewód słuchowy
  • Błona bębenkowa
    • Uwypuklenie: wskazuje na nagromadzenie wydzieliny (zapalnej) ze wzrostem ciśnienia w uchu środkowym. 
    • Czasami można dostrzec poziom płynu.
    • niedraNiedrażliwy i niebolesny wysięk w uchu środkowym -– często w wysiękowym zapaleniu ucha środkowego.
    • wciWciągnięcie błony bębenkowej: w zaburzeniach wentylacji przewodu słuchowego z podciśnieniem w uchu środkowym (np. w zapaleniu trąbki słuchowej lub podczas podróży samolotem).

    Badania uzupełniające

    Testy laboratoryjne

    Diagnostyka obrazowa

    • W razie potrzeby TK lub RM:
      • badanie głowy i szyi
      • w celu stwierdzenia zakresu choroby
      • w przypadku podejrzenia choroby nowotworowej.11

    Badanie słuchu

    • Próba ze stroikiem w celu sprawdzenia przewodnictwa powietrznego i kostnego.
    • Audiometria w przypadku utrzymujących się dolegliwości (dłużej niż 3 miesiące).

    Informacje dla pacjentów

    InformacjeMateriały edukacyjne dla pacjentów w Deximed

    Ilustracje

    Ból ucha
    Ucho, przegląd


    Źródła

    Piśmiennictwo

    1. Ely JW, Hansen MR, Clark EC. Diagnosis of ear pain. Am Fam Physician. 2008; 77: 621-8. PubMed
    2. Leung AK, Fong JH, Leong AG. Otalgia in children. J Natl Med Assoc. 2000; 92: 254-60. PubMed
    3. Hryniewicz W., Albrecht P., Radzikowski A. (red.) Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2016. Available from: https://antybiotyki.edu.pl/wp-content/uploads/Rekomendacje/Rekomendacje2016.pdf (dostęp 14.01.2024).
    4. Kaushik V, Malik T, Saeed SR. Interventions for acute otitis externa. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2010, Issue 1. Art. No.: CD004740. DOI: 10.1002/14651858.CD004740.pub2 www.cochranelibrary.com
    5. Schulze SL, Kerschner J, Beste D. Pediatric external auditory canal foreign bodies: a review of 698 cases. Otolaryngol Head Neck Surg. 2002; 127: 73-8. PubMed
    6. Stangerup SE, Tjernström O, Klokker M, Harcourtet J, Stokholm Jal. Point prevalence of barotitis in children and adults after flight, and effect of autoinflation. Aviat Space Environ Med. 1998; 69: 45-9. PubMed
    7. Adour KK. Otological complications of herpes zoster. Ann Neurol. 1994; (35 suppl): 62-644.
    8. Ness T, Bley TA, Schmidt WA, Lamprecht P:. The diagnosis and treatment of giant cell arteritis. Dtsch Arztebl Int. 2013; 110(21): 376–86. www.aerzteblatt.de
    9. Shah RK, Blevins NH. Otalgia. Otolaryngol Clin North Am. 2003; 36: 1137-51. PubMed
    10. Bonjardim LR, Gaviao MB, Carmagnani FG, Pereiraet LJ, Castelo PMal. Signs and symptoms of temporomandibular joint dysfunction in children with primary dentition. J Clin Pediatr Dent. 2003; 28: 53-8. PubMed
    11. Leonetti JP, Li J, Smith PG. Otalgia. An isolated symptom of malignant infratemporal tumors. Am J Otol. 1998; 19: 496-8. PubMed

    AutorzyOpracowanie

    • Krzysztof Studziński, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
    • Tomasz Tomasik, Dr hab. n. med., Prof. UJ, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
    • Monika Lenz, Fachärztin für Allgemeinmedizin, Neustadt am Rübenberge(recenzent/redaktor)
    H920
    Bolące uszy; Ból ucha; Zapalenie ucha; Zapalenie ucha środkowego; Nieżyt jajowodów; Zapalenie ucha zewnętrznego; Rak ucha środkowego; Zapalenie błony bębenkowej; Pęknięcie błony bębenkowej; Zespół Ramsaya- Hunta; Różyczka; Zapalenie wyrostka sutkowatego; Zapalenie tętnicy skroniowej; Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic; Otoskopia
    Ból ucha
    document-symptom document-nav document-tools document-theme
    Ból ucha (otalgia) może wskazywać na chorobę uszu (pierwotna przyczyna); może to być również ból promieniujący do ucha, spowodowany inną przyczyną (wtórną).1. Ból ucha może mieć podłoże zakaźne, neurogenne, pourazowe lub nowotworowe.
    Laryngologia
    Ból ucha
    /link/44a6f52aaca44da59a5953ff56fad0c6.aspx
    /link/44a6f52aaca44da59a5953ff56fad0c6.aspx
    bol-ucha
    SiteProfessional
    Ból ucha
    K.Reinhardt@gesinform.de
    live.com#drcom#ola.dabrowska@wplukasiewicz@gmail.plcom (patched by linkmapper)
    pl
    pl
    pl