Nadmierne spożywanie alkoholu

Informacje ogólne

Definicja zaburzeń związanych ze spożywaniem alkoholu według DSM–5

• Poprzednie rozróżnienie między uzależnieniem a nadużywaniem substancji zostało zniesione wraz ze zmianami DSM w 2013 roku.
• DSM–5 mówi obecnie o zaburzeniach związanych ze spożywaniem alkoholu, definiowanych przez następujące cechy:
  • Powtarzające się spożywanie alkoholu skutkujące niewypełnianiem ważnych obowiązków w pracy, szkole lub domu.
  • Wielokrotne spożywanie alkoholu w sytuacjach, w których może dojść do fizycznego zagrożenia spowodowanego jego spożyciem.
  • Kontynuacja spożywania alkoholu mimo trwających lub powtarzających się problemów społecznych lub interpersonalnych.
  • Rozwój tolerancji charakteryzujący się znacznym wzrostem dawki lub zmniejszonym działaniem przy tej samej dawce.
  • Objawy odstawienia albo ich unikanie bądź łagodzenie poprzez spożywanie alkoholu.
  • Spożywanie alkoholu przez dłuższy czas lub w większych ilościach niż planowano (utrata kontroli).
  • Uporczywe pragnienie lub nieudane próby ograniczenia lub kontrolowania spożycia alkoholu.
  • Spędzanie dużej ilości czasu na zdobywaniu i spożywaniu alkoholu lub dochodzeniu do siebie po skutkach jego spożycia.
  • Porzucenie lub ograniczenie ważnych czynności z powodu spożywania alkoholu.
  • Kontynuacja spożywania mimo problemów fizycznych lub psychicznych.
  • Silny głód alkoholowy.
• Jeśli co najmniej dwie z tych cech wystąpią w ciągu 12 miesięcy, występuje zaburzenie związane ze spożywaniem alkoholu.
• Specyfikacja nasilenia choroby
  • Spełnione 2–3 kryteria: postać łagodna.
  • Spełnione 4–5 kryteriów: postać umiarkowana.
  • Spełnione ≥6 kryteriów: postać ciężka.

Klasy spożywania i stany chorobowe 

• Spożywanie niskiego ryzyka
  • Powszechnie przyjęty limit „mało ryzykownego spożycia alkoholu" wynosi 24 g czystego alkoholu dziennie dla mężczyzn (czyli np. 2 kufle piwa (każdy po 0,3 l) i do 12 g czystego alkoholu dla kobiet (np. kufel piwa 0,3 l), pod warunkiem, że dana osoba zachowuje abstynencję co najmniej dwa dni w tygodniu.
  • Termin „niskie ryzyko" wskazuje, że spożywanie alkoholu zawsze wiąże się z ryzykiem.
  • Ryzyko zachorowania różni się w zależności od osoby i zależy od predyspozycji genetycznych, a także dodatkowych   obecności dodatkowych czynników ryzyka (np. palenie tytoniu, otyłość, wysokie ciśnienie tętnicze).
• Ryzykowne spożywanie alkoholu
  • Limity dzienne
    • kobiety: 12 g czystego alkoholu
    • mężczyźni: 24 g czystego alkoholu.
  • Limity związane ze spożyciem alkoholu nie mają zastosowania do dzieci i młodzieży, kobiet w ciąży, osób powyżej 60. roku życia lub osób z chorobami fizycznymi.
• Upijanie się (binge drinking)
  • Ryzykowne spożywanie dużych ilości alkoholu w krótkim okresie czasu.
  • U mężczyzn 5 lub więcej standardowych porcji (10 g czystego alkoholu) przy jednej okazji.
  • U kobiet 4 lub więcej standardowych porcji (10 g czystego alkoholu) przy jednej okazji.
• Ostre upojenie alkoholowe (ICD–10, F10.0), ostre zatrucie alkoholem
  • Stan po spożyciu alkoholu z zaburzeniami:
    • stanu świadomości (możliwa utrata przytomności)
    • funkcji poznawczych (myślenia, koncentracji i uwagi, rozwiązywanie problemów)
    • postrzegania
    • afektu (apatia lub silne reakcje emocjonalne)
    • zachowania
    • innych funkcji i reakcji psychofizjologicznych (zaburzenia chodu, nietrzymanie moczu).
  • Zaburzenia te są bezpośrednio związane z ostrym działaniem farmakologicznym alkoholu.
    • Z czasem ustępują, aż do całkowitego wyzdrowienia, z wyjątkiem przypadków, w których doszło do uszkodzenia tkanek lub innych powikłań.
  • Możliwe powikłania medyczne, np.:
    • uraz
    • zachłyśnięcie się wymiocinami
    • majaczenie
    • zaburzenia świadomości aż do śpiączki
    • napady drgawek.
• Szkodliwe działanie alkoholu można podzielić na dwie główne grupy:
  • szkody zdrowotne związane z regularnym, nadmiernym spożyciem
  • szkody zdrowotne związane z krótkimi okresami wysokiego stężenia alkoholu we krwi.

Jednostka alkoholu

• Jednostka alkoholu służy jako miara spożycia alkoholu. Jedna jednostka alkoholu odpowiada 13 (według innych źródeł 10) gramom czystego alkoholu, np.:
  • 1 mała butelka piwa, 0,33 l.
  • 1 kieliszek czerwonego wina (około 6 jednostek/butelkę).
  • 1 mały kieliszek mocnego wina (około 10 jednostek/butelkę).
  • 1 podwójna porcja wódki, 40 ml (około 18 jednostek/butelkę).

Upojenie

• Zauważalny (widoczny lub słyszalny) stan nietrzeźwości przy 0,5–1 promila.
• Silne upojenie na poziomie 1,5–2 promili.
• Głębokie upojenie przy 2,5–3 promilach.
• Śmiertelne stężenie alkoholu (śmiertelne dla 50% populacji) wynosi 4 promile.

Epidemiologia

• Nadużywanie alkoholu: około 4% mężczyzn i 1,5% kobiet.
• Uzależnienie od alkoholu: około 5% mężczyzn i 2% kobiet.
• Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) szacuje, że w Polsce jest około 900 tysięcy osób uzależnionych od alkoholu, a kolejne 2 miliony pije ryzykownie lub w sposób szkodliwy.¹
• Ryzyko według klas konsumpcji:
  • Około 70% dorosłej populacji spożywa niewielkie lub umiarkowane ilości alkoholu, które nie powodują chorób ani szkód.
  • Około 10% populacji ma nawyki związane z piciem, które narażają ich na wysokie ryzyko uszczerbku na zdrowiu, tj. ponad 21 jednostek tygodniowo u mężczyzn i ponad 14 jednostek tygodniowo u kobiet.
    • Udział tej grupy w całkowitym spożyciu alkoholu wynosi 50%.
  • Zakłada się, że 1–2% populacji spożywa alkohol w taki sposób, że jest narażona na ryzyko rozwoju uzależnienia od alkoholu.
  • Północnoeuropejskie nawyki związane z piciem (stosunkowo nieliczne epizody, ale z wysoką liczbą promili) wydają się być bardziej szkodliwe dla zdrowia niż nawyki południowoeuropejskie (stosunkowo liczne epizody, ale z niską liczbą promili).
• Wiek
  • Spożycie alkoholu jest najwyższe w grupie wiekowej 18–29 lat.
  • Wśród młodych ludzi istnieje tendencja do zwiększonej konsumpcji, zwłaszcza wśród młodych dorosłych, tj. w wieku od 18 do 21 lat.
• Płeć
  • Więcej mężczyzn niż kobiet pije alkohol i mężczyźni piją więcej niż kobiety.
  • Upijanie się wydaje się być znacznie bardziej powszechne wśród mężczyzn niż wśród kobiet.
  • Odsetek kobiet pijących alkohol rośnie, a kobiety piją coraz więcej. Metaanaliza badań epidemiologicznych wykazuje następującą tendencję na całym świecie:¹²
    • Mężczyźni urodzeni na początku XX wieku pili alkohol około dwa razy częściej niż kobiety w tym samym wieku.
    • W kohorcie urodzonych pod koniec XX wieku prawdopodobieństwo jest mniej więcej takie samo u mężczyzn i u kobiet.
• Warunki społeczno–ekonomiczne
  • Spożycie alkoholu jest najwyższe w grupach o wysokich dochodach i wykształceniu.

Śmiertelność i koszty leczenia chorób

• Liczba zgonów związanych z alkoholem stanowi około 10% całkowitej śmiertelności.
• Roczny koszt zachorowalności i śmiertelności związanej z alkoholem w Europie szacuje się na co najmniej 30 miliardów euro.²³ 

Śmiertelność

• W grupie wiekowej od 15 do 25 lat upojenie alkoholowe jest najczęstszą przyczyną zgonów.
• Co czwarty mężczyzna, który umiera między 35. a 65. rokiem życia, umiera w wyniku następstw spożywania alkoholu.
• Przewlekłe nadużywanie alkoholu skraca oczekiwaną długość życia średnio o 23 lata.

Przemoc

• W większości zgłoszonych przestępstw z użyciem przemocy sprawca lub ofiara albo oboje spożywali alkohol, a ponad połowa sprawców była pod wpływem alkoholu w momencie popełnienia przestępstwa.

Choroby współwystępujące

• Zaburzenia psychiczne
  • Współczynnik chorobowości zaburzeń psychicznych w ciągu całego życia jest dwukrotnie wyższy u osób uzależnionych od alkoholu w porównaniu do ogólnej populacji.
  • Szczególnie powszechne są:
    • zaburzenia lękowe
    • depresje
    • zaburzenia osobowości (niestabilność emocjonalna, osobowość dyssocjalna lub zaburzenie osobowości wynikające z braku pewności siebie)
    • zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD)
    • agresja wywołana alkoholem.
• Więcej szczegółów na temat współwystępowania chorób somatycznych i psychicznych w przewlekle nadmiernym spożywaniu alkoholu można znaleźć w poniższych artykułach:
  • Nadużywanie alkoholu, choroby wtórne.
  • Uzależnienie od alkoholu.
  • Uzależnienie i współistniejące choroby psychiczne.

Kryteria diagnostyczne

Wzorce konsumpcji

• Konsumpcja: ile alkoholu konsumuje dana osoba (ilość)
  • Granica szkodliwego spożycia jest płynna.
  • Zalecane limity nie oznaczają, że picie alkoholu jest bezpieczne, o ile nie przekroczy się limitu.
• Częstotliwość: jak często dana osoba pije alkohol
  • Dostępnych jest niewiele danych na temat poziomu ryzyka zależnego od częstotliwości spożywania alkoholu.
  • Regularne spożywanie prowadzi do rozwoju tolerancji.
    • Zwiększa to ryzyko wzrostu konsumpcji w celu osiągnięcia tego samego efektu.
    • Ostatecznie może to przerodzić się w uzależnienie od alkoholu.
  • Brak jest międzynarodowego konsensusu co do zalecania górnych limitów częstotliwości spożycia.
• Stężenie alkoholu we krwi: jakie stężenie alkoholu we krwi jest zwykle osiągane po spożyciu alkoholu
  • Stężenie alkoholu we krwi zależy od wielu czynników, w tym od płci, wieku, masy ciała, ilości i szybkości picia oraz tego, czy w tym samym czasie spożywany jest posiłek.
  • Ryzyko uszczerbku na zdrowiu wzrasta między innymi wraz z liczbą promili.

Zalecenia dla mężczyzn

• W przypadku spożywania alkoholu nie należy jednorazowo przekraczać 6 jednostek.
• Alkoholu nie należy spożywać częściej niż 3 dni w tygodniu.
• Mężczyźni, którzy spożywają więcej niż 21 jednostek tygodniowo (280 g), są narażeni na znacznie zwiększone ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych.
• U mężczyzn spożywających mniej niż 10 jednostek alkoholu tygodniowo (130 g) ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych związanych z alkoholem jest niskie.

Zalecenia dla kobiet

• W przypadku spożywania alkoholu nie należy jednorazowo przekraczać 3 jednostek.
• Alkoholu nie należy spożywać częściej niż 3 dni w tygodniu.
• Kobiety, które spożywają więcej niż 14 jednostek tygodniowo (180 g), są narażone na znacznie zwiększone ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych.
• U kobiet spożywających mniej niż 7 jednostek alkoholu tygodniowo (90 g) ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych związanych z alkoholem jest niskie.

Metabolizm

• Osoby starsze
  • U osób starszych następuje spowolnienie metabolizmu.
  • Alkohol rozkłada się wolniej niż u osób młodszych.
    • Spożycie tej samej ilości alkoholu przekłada się na wyższe stężenie alkoholu we krwi.
  • Organizm osoby starszej wydaje się wykazywać większą wrażliwość na alkohol.
• Płeć
  • Ta sama ilość alkoholu zasadniczo przekłada się na wyższe stężenie alkoholu we krwi u kobiet w porównaniu do mężczyzn. Dzieje się tak z różnych powodów:
    • Niższa masa ciała.
    • Niższa zawartość wody w organizmie.
    • AktywnoIlość dehydrogenazy alkoholowej w żołądku jest niższa u młodych kobiet niż u młodych mężczyzn (ograniczenie żołądkowego metabolizmu alkoholu).
      • Jednak wraz z wiekiem różnica ta wydaje się zmniejszać, a być może dochodzi nawet do jej odwrócenia.³⁴ 

Przyczyna konsultacji

• Nadmierne spożycie alkoholu rzadko jest głównym powodem wizyty u lekarza.
• W większości przypadków to dolegliwości fizyczne skłaniają pacjentów z zaburzeniami związanymi ze spożywaniem alkoholu do wizyty u lekarza.
• U pacjentów z zaburzeniami związanymi ze spożywaniem alkoholu często występują fizyczne choroby wtórne, a także problemy psychiczne i społeczne.
  • Konsultacje z dorosłymi często dotyczą zdrowia i dobrego samopoczucia ich dzieci.
  • Patrz również artykuł przemoc wobec dzieci i zaniedbywanie dzieci.
• Lekarze powinni zawsze pamiętać, że przyczyną może być alkohol.

ICD–10

• F10 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu.
  • F10.0 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (ostre zatrucie).
  • F10.1 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (następstwa szkodliwego używania substancji).
  • F10.2 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół uzależnienia).
  • F10.3 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół abstynencyjny).
  • F10.4 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół abstynencyjny z majaczeniem).
  • F10.5 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zaburzenia psychotyczne).
  • F10.6 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół amnestyczny).
  • F10.7 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne).
  • F10.8 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania).
  • F10.9 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, nieokreślone).
• T51 Toksyczne skutki działania alkoholu
  • T51.0 Etanol, alkohol etylowy
• Z50 Opieka obejmująca stosowanie zabiegów rehabilitacyjnych
  • Z50.2 Rehabilitacja uzależnionych od alkoholu

Negatywne następstwa

• Więcej informacji na temat chorób wtórnych związanych z przewlekłym nadmiernym spożywaniem alkoholu można znaleźć w artykule uzależnienie od alkoholu.

Stres, nadciśnienie i otyłość

• Stres
  • Spożywanie alkoholu jest często kojarzone z działaniem relaksującym; wiele osób używa alkoholu jako środka przeciwdziałającego nieprzyjemnym reakcjom na stres, na przykład aby złagodzić napięcie, wysokiezmniejszyć częstość tętnotna i dolegliwości psychiczne, takie jak złość lub niepokój.
  • Wyniki badań dotyczących tego, czy alkohol faktycznie tłumi reakcje na stres, są sprzeczne.
• Nadciśnienie
  • Istnieje wyraźny związek między spożyciem alkoholu a nadciśnieniem tętniczym,; a efekt wydaje się odwracalny.⁴⁵ 
• Nadwaga
  • Wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia wielu chorób, w tym nadciśnienia i cukrzycy.
  • Alkohol może się do tego przyczynić ze względu na wysoką zawartość kalorii.
  • Średnia zawartość kalorii:
    • białka i węglowodany: 4 kcal/g
    • tłuszcz: 9 kcal/g
    • alkohol 7 kcal/g.
  • Jedna butelka wódki zawiera tym samym około 1750 kcal, co odpowiada około 1/2 l bitej śmietany.

Urazy, wypadki i przemoc

• Spożycie alkoholu ma negatywny wpływ na:⁵⁶
  • koordynację mięśni
  • równowagę
  • wyraźne widzenie i wrażliwość na kontrast
  • zdolność oceny potencjalnie niebezpiecznych sytuacji
  • czas reakcji
  • uwagę
  • zdolność do racjonalnego myślenia
  • kontrolę impulsów agresywnych i seksualnych.
• Są to główne przyczyny tego, że alkohol zwiększa ryzyko urazów spowodowanych wypadkami lub przemocą.⁵⁶ 
  • Dotyczy to zwłaszcza młodych mężczyzn.
  • Wyraźna zależność dawka–efekt od około 0,2 promila.
  • Przy 1,0 promila ryzyko wzrasta dziesięciokrotnie.

Sen i koncentracja

• Alkohol działa zarówno uspokajająco, jak i pobudzająco.⁶⁷ 
  • Sedacja zwykle występuje, gdy stężenie alkoholu we krwi spada.
• Alkohol nawet w umiarkowanych ilościach może pogarszać jakość snu. 
  • Supresja snu REM.
  • Zaburzenia rytmu snu
    • Po rozłożeniu alkoholu we krwi: problemy z przesypianiem drugiej połowy nocy.
  • Zaostrzenie zespołu bezdechu sennego.
  • Nawet po niewielkim lub umiarkowanym spożyciu alkoholu następnego dnia uwaga może być zmniejszona, a czas reakcji wydłużony.
• W przypadku pacjentów z zaburzeniami snu zalecenie jest następujące:
  • W miarę możliwości unikanie alkoholu i pod żadnym pozorem nieużywanie go jako środka nasennego. 
  • Więcej szczegółów można znaleźć w artykule bezsenność.

Psychospołeczne następstwa spożywania alkoholu

• Więcej informacji na temat współwystępowania chorób psychicznych w zaburzeniach związanych ze spożywaniem alkoholu można znaleźć w artykułach:
  • uzależnienie od alkoholu
  • uzależnienie i współistniejące choroby psychiczne.

Depresja i zaburzenia lękowe

• Patofizjologia
  • Alkohol poprawia nastrój w krótkim okresie, pomaga przezwyciężyć niepewność społeczną i lęk oraz zdystansować się od negatywnych emocji. Jednak w dłuższej perspektywie wpływa na układy serotoninergiczny i dopaminergiczny w taki sposób, że ryzyko wystąpienia zaburzeń depresyjnych wzrasta.
• Wpływ konsumpcji i odstawienia
  • Depresja i lęk występują częściej u osób nadużywających i uzależnionych od alkoholu.
  • U osób z depresją uzależnionych od alkoholu liczba i nasilenie objawów depresji zmniejsza się w pierwszych tygodniach po detoksykacji.
• Samobójstwo
  • Wśród ofiar samobójstw nadużywanie alkoholu jest drugą najczęstszą diagnozą po depresji i występuje w około 25% przypadków.
  • Samobójstwo jest przyczyną 20–30% nadmiarowej śmiertelności u osób uzależnionych od alkoholu.
  • Alkohol zwiększa ryzyko samobójstwa nawet u osób z depresją, które nie nadużywają alkoholu ani nie są uzależnione.
    • U pacjentów z depresją, szczególnie w przypadku myśli samobójczych, należy ocenić nawyki dotyczące spożywania alkoholu!
• Zaburzenia lękowe
  • Alkohol ma również wpływ na rozwój zaburzeń lękowych.
    • Nasilenie objawów w okresie odstawienia.
    • Krótkotrwałe złagodzenie objawów poprzez spożycie alkoholu.
    • W ten sposób może dojść do błędnego koła, w którym depresja, objawy lękowe i zaburzenia związane ze spożywaniem alkoholu wzajemnie się potęgują.

Konflikty z partnerem i rodziną

• Nadmierne spożywanie alkoholu jako czynnik nasilający konflikty wśród par i w rodzinach.
  • Następstwa spożycia alkoholu, takie jak upośledzona kontrola impulsów i deficyty poznawcze, utrudniają rozwiązywanie konfliktów.
  • Zobacz także artykuły:
    • przemoc seksualna
    • przemoc wobec dzieci i zaniedbywanie dzieci.
• Spożywanie alkoholu przez rodziców może powodować reakcje stresowe u dzieci.
  • Stres może objawiać się na przykład:
    • bólami brzucha
    • bólami głowy
    • problemami z koncentracją, słabszymi ocenami w szkole.
  • Kiedy dzieci widzą swoich rodziców w stanie nietrzeźwości, często wywołuje to u nich lęk.
    • Dzieje się tak nawet wówczas, gdy nie towarzyszy temu agresja czy przemoc.
• Rodzice dzieci z zaburzeniami związanymi z używaniem substancji.
  • Wiele osób nie zajmujezgłasza siętych tymproblemów problememz samodzielniewłasnej inicjatywy, są jednak wdzięczni za odpowiednią inicjatywrozmowę i pomoc ze strony lekarzy.
  • Rozmowę można rozpocząć ewentualnie od problemów ze snem lub dolegliwości fizycznych u dorosłych.

Interakcje z lekami

• Bardzo wiele leków wchodzi w interakcje z alkoholem.
• Najczęściej problemy pojawiają się, gdy alkohol i leki są spożywane jednoczasowo; jednak ostrożność zaleca się również, gdy chorzy spożywali w ostatnim czasie duże ilości alkoholu przez dłuższy okres czasu.
• Wzmocnienie lub osłabienie działania leku, w tym działań niepożądanych.
  • Wzmocnienie działania alkoholu. np.:
    
    • Wzmocnienie działania leków uspokajających.
      • Szczególną ostrożność należy zachować podczas przyjmowania opioidów i leków nasennych, np. benzodiazepin.
    • Zmienna skuteczność leczenia przeciwkrzepliwego związana ze spożyciem alkoholu.
    • Potencjał epileptogenny alkoholu i odstawienie alkoholu podczas leczenia przeciwdrgawkowego.
    • Wahania ciśnienia tętniczego spowodowane interakcjami z lekami przeciwnadciśnieniowymi.
• Pouczenie pacjenta.
  • Podczas przepisywania leku warto zapytać pacjentów o ich nawyki związane ze spożywaniem alkoholu.
  • Należy poinformować o ryzyku interakcji alkoholu z lekami.

Szczególne grupy pacjentów

Osoby starsze

• Osoby starsze z zaburzeniami związanymi ze spożyciem alkoholu częściej niż osoby młodsze cierpią na choroby somatyczne i psychiczne.
• Toksyczne działanie alkoholu stanowi większe zagrożenie dla osób starszych niż młodszych. Powody:
• opóźniona eliminacja alkoholu
• niższa zawartość wody w organizmie
• zwiększona podatność mózgu na szkodliwe działanie alkoholu u osób starszych.
• Częste występowanie:
  • zaburzeńchorób wątroby
  • chorób trzustki
  • chorób serca
  • nadciśnienia
  • krwotoków wewnątrzczaszkowych
  • chorób nowotworowych
  • depresji i zaburzeń lękowych
  • otępienia (otępienie pierwotne lub otępienie alkoholowe)
  • upadków i urazów (zarówno pod wpływem alkoholu, jak i w zespole odstawienia)
  • interakcji alkoholu z lekami.

Alkohol w ciąży

• Spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych (fetal alcohol spectrum disorders – FASD)
  • Prenatalna ekspozycja płodu na alkohol może powodować zaburzenia od łagodnych deficytów poznawczych i wykonawczych, po poważne wady rozwojowe, które mogą prowadzić do przedwczesnej śmierci lub poważnych zaburzeń czynnościowych.
• FAS (alkoholowy zespół płodowy)
  • Najcięższa postać FASD.
  • Zespół ten charakteryzuje się następującymi 3 czynnikami:
    • charakterystyczne dysmorfie
    • zahamowanie wzrostu
    • nieprawidłowości OUN.
• Abstynencja od alkoholu
  • Nie wiadomo, jaka ilość alkoholu może powodować negatywne następstwa dla płodu, więc zaleca się całkowitą abstynencję od alkoholu przez cały okres ciąży.
  • Dotyczy to również wszystkich kobiet w wieku rozrodczym, które planują ciążę.
  • Możliwe, że nawet umiarkowane spożycie alkoholu zwiększa ryzyko poronienia (poronienie samoistne).
  • Alkohol wydaje się również zwiększać ryzyko porodu przedwczesnego.

Wywiad 

• Przed rozpoczęciem zadawania pytań należy poprosić pacjenta o zgodę (wiele osób uważa swoje nawyki związane z piciem za sprawę prywatną).
• Zadawanie standaryzowanych pytań ułatwia rozpoznanie ewentualnych problemów alkoholowych.
• Należy unikać konfrontacji, a tym samym oporu ze strony pacjenta.
• Należy uzyskać informacje w następującym zakresie (ewentualnie od osób trzecich):
  • spożywane ilości
  • okres nadmiernego spożywania
  • deficyty funkcjonalne: zawodowe, w codziennym dbaniu o siebie, społeczne
  • okresy abstynencji
  • wcześniejsze leczenie odwykowe.
• W razie potrzeby standaryzowane określenie spożycia za pomocą testu AUDIT (testuAlcohol Use Disorders Identification Test, test rozpoznawania problemów alkoholowych; 10 pytań) lub skróconej wersji AUDIT–C (3 pytania), jeśli nie można skorzystać z pełnej wersji.

AUDIT (test rozpoznawania problemów alkoholowych)  

• Przydatne narzędzie ułatwiające rozpoznanie ewentualnego nadużywania alkoholu
  • Więcej informacji na temat zastosowania tego narzędzia można znaleźć w artykule uzależnienie od alkoholu.
  • Jeśli wynik wynosi co najmniej 8 punktów, należy rozważyć środki mające na celu ograniczenie spożycia alkoholu.
  • U dorosłych czułość testu wynosi od 0,38 do 0,73 (95% CI, [0,33-0,84]), a swoistość od 0,89 do 0,97 (95% CI, [0,84-0,98])⁸.
• AUDIT–C
  • Wersja skrócona (pytania 1–3 z testu AUDIT).
  • Dobrze koreluje z pełną wersją testu AUDIT.
  • Jeśli wynik wynosi co najmniej 5 punktów, należy rozważyć środki mające na celu ograniczenie spożycia alkoholu.
  • U dorosłych czułość testu AUDIT-C na poziomie od 0,82 do 1,0 dla mężczyzn (95% CI, [0,75 do 1,0]) oraz od 0,73 do 0,97 dla kobiet (95% CI, [0,60-0,99]).⁸
• Testy AUDIT i AUDIT–C to najlepiej przebadane metody wykrywania zaburzeń związanych z alkoholem.
  • Obowiązujące i niezawodne nawet w młodszych populacjach oraz u osób starszych.
    • Nie dotyczy to innych metod, takich jak test CAGE.

Choroby współwystępujące, w tym choroby wtórne

• Potencjalnie związane z alkoholem lub uwarunkowane alkoholem dolegliwości i choroby, np.:
  • nadciśnienie tętnicze
  • kardiomiopatia, zaburzenia rytmu
  • nadwaga
  • zapalenie żołądka, np. poranne nudności, krwawienia, perforacje
  • biegunka
  • urazy, np. w wyniku przemocy lub wypadku
  • problemy rodzinne, stresujące wydarzenia życiowe
  • zaburzenia snu
  • dysfunkcja seksualna (u mężczyzn, u kobiet)
  • zaburzenia koncentracji
  • depresja
  • lęk
  • zaburzenia osobowości
  • interakcje między alkoholem a lekami
  • napady padaczkowe
  • polineuropatia
  • ataksja, zaburzenia równowagi, upadki lub powiązane urazy
  • zmiany mentalne
  • dolegliwości pod postacią somatyczną
  • ból pleców
  • zapalenie oskrzeli
  • zaburzenia wątroby (zapalenie, marskość)
  • zapalenie trzustki (ostre i przewlekłe), rak
  • upośledzona obrona immunologiczna, np. grużlica, choroby przenoszone drogą płciową, częste przeziębienia .
• Ciąża.
• Oznaki uzależnień od innych substancji, np.:
• (zapalenie, marskość)
• zapalenie trzustki (ostre i przewlekłe), rak
• • palenie tytoniu
  • narkotyki
  • leki.

Badanie fizykalne

• Na wczesnych etapach nadużywania alkoholu często nie występują żadne swoiste objawy.
• Objawy zaburzeń związanych ze spożywaniem alkoholu to przede wszystkim:
  • Obecny wielokrotnie foetor alcoholicus.
  • Ostra alkoholizacja – stan upojenia.
  • Oznaki nadmiernego spożywania alkoholu (np. puste butelki zauważone podczas wizyty domowej).
  • Nieprawidłowe unaczynienie twarzy.
  • Przekrwione oczy.
  • Zaczerwienione wnętrza dłoni.
  • Alkoholowy zespół abstynencyjny.
  • Przedwczesne starzenie się.
  • Drżenie rąk.
  • Labilność wegetatywna, zwłaszcza zwiększona potliwość.
  • Zaburzenia koncentracji, roztargnienie.
  • Oznaki zaburzeń psychicznych, np. depresja lub zaburzenia lękowe.
• Inne oznaki nadmiernego spożywania alkoholu, które mogą pojawić się wraz z postępem choroby:
  
  • pogorszenie ogólnego stanu fizycznego
  • niedostateczna higiena
  • rany lub urazy.
• Polineuropatia alkoholowa
  • Wszelkiego rodzaju symetryczne zaburzenia czucia
    • czucie wibracji (badanie przy użyciu kamertonu)
    • czucie głębokie (ocena ustawienia stawów palców stóp i dłoni przy zamkniętych oczach)
    • czucie temperatury (wskaźnik o zakończeniu metalowym i plastikowym)
    • czucie dotyku i(monofilament o ucisku 10g)
    •  czucie bólu (sterylna igła) .
  • Niedowład zanikowy
    • często niedowład dźwigacza stopy (chód koguci)
    • osłabione lub wygaszone odruchy własne mięśni.
  • Neuropatia autonomiczna
    • zmniejszone wydzielanie potu
    • zanikowa i przebarwiona skóra
    • zaburzenia perystaltyki przełyku i
    • zaburzenia potencji.
  • Częste umiejscowienie
    • dystalne części kończyn
    • choroba praktycznie zawsze obejmuje kończyny dolne.
  • Przebieg
    • We wczesnym stadium dominuje ogólne zmniejszenie objętości mięśni.
    • Później skurcze mięśni, wrażenia bólowe (diagnostyka różnicowa miopatii alkoholowej), czasami silny przeszywający ból.
    • Często uszkodzenia nerwów spowodowane uciskiem, np. porażenie nerwu promieniowego („porażenie sobotniej nocy”).
• Objawy móżdżkowe
  • ataksja
  • zaburzenia równowagi
  • drżenie
  • problemy z koordynacją.
• Objawy wątrobowe (zobacz artykuł alkoholowa choroba wątroby)
  • rumień dłoniowy
  • hepatomegalia
  • żółtaczka (diagnostyka różnicowa np. zespół Gilberta, wirusowe zapalenie wątroby)
  • naczyniaki gwiaździste
  • żylaki przełyku
  • ginekomastia
  • niedokrwistość
  • encefalopatia wątrobowa.
• Zapalenie trzustki
  • biegunka tłuszczowa
  • niedobór witamin
  • zaburzenie wchłaniania
  • cukrzyca.
• Niewydolność serca spowodowana uszkodzeniem mięśnia sercowego.
• Otępienie (otępienie pierwotne lub otępienie alkoholowe)
  • Ewentualnie orientacyjne badanie neuropsychologiczne, np.: krótka skala oceny stanu psychicznego (MMSE) ewentualnie jako składowa podstawowej oceny geriatrycznej w praktyce lekarza rodzinnego (więcej szczegółów w artykule badanie geriatryczne).

W praktyce lekarza rodzinnego

Markery pośrednie

• Ocena
  • GGTP, MCV i transferyna desialowana (CDT, badanie niedostępne w POZ) są najprostszymi i w połączeniu najbardziej wiarygodnymi pośrednimi markerami stanu dla przewlekłego nadmiernego spożycia alkoholu.
• Gamma GT często podwyższona w zakresie 100–400, spada w ciągu 2 tygodni o około 50% po zaprzestaniu spożywania alkoholu.
  • ALT (i AST) podwyższone w przypadku uszkodzenia komórek wątroby.
    • Jednak enzymy wątrobowe mają jako markery spożywania alkoholu niską czułość i swoistość. Enzymy wątrobowe: gamma GT (GGTP), ALT.
• MCV, Hb, transferyna 
  • Mogą służyć jako dodatkowe wskazówki, ale wpływa na nie również niedożywienie lub inne czynniki kliniczne.
• Płytki krwi
  • Po nadmiernym spożywaniu alkoholu liczba płytek krwi jest zwykle obniżona. W trakcie abstynencji wartości te szybko rosną.

Badania dodatkowe

• Badanie ultrasonograficzne wątroby

Diagnostyka specjalistyczna

Markery bezpośrednie: alkohol i metabolity

• Odpowiednie do wykrywania ostrej konsumpcji alkoholu.
• Alkohol etylowy (etanol, EtOH)
  • Obecność w wydychanym powietrzu, krwi lub moczu.
  • Wysoki stopień korelacji między alkoholem we krwi i alkoholem w wydychanym powietrzu.
• Produkty przemiany etanolu, np. glukuronid etylu i siarczan dimetylu albo estry etylowe kwasów tłuszczowych, np. palmitynian etylu.
  • Wykrywalne w surowicy i moczu jeszcze przez kilka dni po spożyciu alkoholu.
  • EtG jest nadal wykrywalny w analizie włosów do 3 miesięcy po spożyciu alkoholu. Preferowany marker do potwierdzenia abstynencji.
• Uwaga: możliwe zafałszowanie wyników badania włosa wskutek stosowania produktów do pielęgnacji zawierających alkohol!⁷⁹

Markery pośrednie

• Ubogowęglowodanowe izoformy transferyny (carbohydrate deficient transferin – CDT)
  • Nadaje się szczególnie do wykrywania przewlekłego nadmiernego spożycia alkoholu.
    • Znaczący wzrost CDT występuje dopiero po spożyciu około 60 g alkoholu dziennie (co odpowiada butelce wina) przez co najmniej 14 dni.
  • Swoistość samej CDT wynosi 87–100%, a czułość 60–90% w zależności od metody badania.
    • W badaniu WHO czułość u kobiet wynosiła tylko 29%.8 
    • Test nadaje się również do monitorowania przebiegu.
• Połączenie GGTP i CDT (Antilla Index – AI)
  • Wysoka czułość i swoistość.
  • Współczynnik AI = 0,8 ln (GGTP) + 1,3 ln (% CDT)9
    • Swoistość: 94%.
    • Czułość: 63%.
• Indeks Alc10
  • Uwzględnia stężenie metanolu (MeOH), acetonu (A) + 2–propanolu (2P), GGTP i CDT w surowicy. 
  • Wzór, który przypisuje różną wagę zastosowanym parametrom w zależności od ich czułości i swoistości:
    • Indeks Alc = 0,1121 × [MeOH] + 0,4082 × [A + 2P] + 0,0907 × [GGTP] + 0,1254 × [CDT] — 7,7736
    • Swoistość: 100% 
    • Czułość: około 93%. 
• Fosfatydyloetanol (PEth)
  • Oznaczanie we krwi pełnej.
  • Swoistość 100%.
    • Powstaje w organizmie wyłącznie w obecności alkoholu.
  • Czułość 95–100%.
  • W różnych badaniach wykazano, że PEth jest równoważny lub wyraźnie lepszy w porównaniu z innymi markerami stanu do badań w kierunku przewlekłego spożywania alkoholu.
• W razie potrzeby dalsza diagnostyka innych chorób związanych z alkoholem (więcej informacji można znaleźć w artykule uzależnienie od alkoholu), np.:
  • dalsze badania neuropsychologiczne, m.in. u starszych pacjentów z podejrzeniem otępienia
  • echokardiografia
  • gastroskopia, w razie potrzeby endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW)
  • badanie neurologiczne, w tym elektrofizjologiczne w przypadku oznak polineuropatii alkoholowej.

Środki i zalecenia

Wskazania do skierowania do specjalisty

Leczenie ambulatoryjne

• Krótka interwencja ukierunkowana na odstawienie alkoholu może zwykle odbywać się w warunkach ambulatoryjnych, a także w gabinecie lekarza rodzinnego, jeżeli lekarz posiada odpowiednie kwalifikacje.
  • Np. u lekarza z dodatkowymi kompetencjami w zakresie podstawowej opieki w ramach medycyny uzależnień lub w poradni uzależnień.
• Uzależnienie od alkoholu i towarzyszące mu zaburzenia psychiczne można leczyć we współpracy z lekarzami psychiatrami lub psychologiami posiadającymi kompetencje psychoterapeutyczne.
  • W miarę możliwości z dodatkowymi kwalifikacjami w zakresie medycyny uzależnień lub psychologii uzależnień.
• Z reguły przydatna jest współpraca z innymi organizacjami i instytucjami, takimi jak grupy samopomocy i, w zależności od problemu, np. placówkami pomocy dla osób uzależnionych, młodzieży, bezrobotnych lub bezdomnych.

Leczenie stacjonarne – wskazania

• Upojenie alkoholem.
• Ciężkie objawy odstawienia:
  • zaburzenia świadomości
  • zaburzenia wegetatywne
  • objawy psychotyczne, ostre splątanie
  • majaczenie w wyniku odstawienia alkoholu zawsze wymaga monitorowania i leczenia szpitalnego, w miarę możliwości na oddziale intensywnej opieki medycznej.
• Pierwszy napad padaczkowy.
• Jeśli to konieczne, leczenie odwykowe w szpitalu (więcej szczegółów w artykule uzależnienie od alkoholu).

Zalecenia

• Zmiana stylu życia wymaga ciągłej, długotrwałej motywacji.
• Podczas pierwszego spotkania najważniejsze jest przekazanie neutralnychw sposób neutralny informacji na temat stanu zdrowia związanego ze spożywaniem alkoholu.
• Nawyki związane z piciem są kwestią delikatną i lekarze powinni traktować pacjentów z szacunkiem.
• Warto zacząć rozmowę od prośby o zgodę pacjenta na poruszenie tego tematu.

Krótka interwencja w celu odstawienia alkoholu

• Krótkie interwencje służą motywowaniu osób nadmiernie spożywających alkohol w niespecjalistycznych warunkach do ograniczenia ilości wypijanego alkoholu lub, jeśli to konieczne, do abstynencji.
• Czas trwania sesji ≤60 min.
• Liczba spotkań ≤5. 
• Cele
  • ograniczenie spożywania alkoholu i problemów z tym związanych.
• Elementy
  • spersonalizowane informacje zwrotne
  • ustalanie indywidualnych celów
  • konkretne porady.
• Ewentualnie uzupełnienie pisemnymi materiałami informacyjnymi.
• Możliwa oferta terapii wspomaganej komputerowo.

Informacje dla pacjentów

Edukacja pacjenta

• O zagrożeniach dla zdrowia związanych z ciągłym, nadmiernym spożywaniem alkoholu.
• Ryzyku w przypadku braku leczenia
  • Osoby uzależnione od alkoholu, które nie chcą odstawić alkoholu, należy poinformować o:
    • zagrożeniach związanych z nagłym ograniczeniem lub zaprzestaniem picia bez odpowiedniego nadzoru, np. powikłaniach po odstawieniu i możliwości ich leczenia
    • alternatywnych ofertach pomocy.

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Alkohol – nadużywanie czy uzależnienie?
• Problemy alkoholowe, ważne informacje dla bliskich.
• Obliczanie poziomu alkoholu we krwi.
• Alkoholowy zespół płodowy.

Dodatkowe informacje

• Uzależnienie od alkoholu.
• Odstawienie alkoholu, krótka interwencja.

Źródła

Alkoholizm; Alkohol; Nawyki picia; Nałóg alkoholowy; Nadużywanie alkoholu; Szkodliwe picie alkoholu; Ryzykowne spożycie alkoholu; Nadmierne picie alkoholu; Refluks żołądkowo-przełykowy; Nieżyt żołądka; Marskość wątrob; Nadciśnienie; Nadwaga; Biegunka; Test AUDIT

Nadmierne spożywanie alkoholu

document-symptom document-nav document-tools document-theme

Poprzednie rozróżnienie między uzależnieniem a nadużywaniem substancji zostało zniesione wraz ze zmianami DSM w 2013 roku. DSM–5 mówi obecnie o zaburzeniach związanych ze spożywaniem alkoholu, definiowanych przez następujące cechy: Powtarzające się spożywanie alkoholu skutkujące niewypełnianiem ważnych obowiązków w pracy, szkole lub domu. Wielokrotne spożywanie alkoholu w sytuacjach, w których może dojść do fizycznego zagrożenia spowodowanego jego spożyciem. Kontynuacja spożywania alkoholu mimo trwających lub powtarzających się problemów społecznych lub interpersonalnych. Rozwój tolerancji charakteryzujący się znacznym wzrostem dawki lub zmniejszonym działaniem przy tej samej dawce. Objawy odstawienia albo ich unikanie bądź łagodzenie poprzez spożywanie alkoholu. Spożywanie alkoholu przez dłuższy czas lub w większych ilościach niż planowano (utrata kontroli). Uporczywe pragnienie lub nieudane próby ograniczenia lub kontrolowania spożycia alkoholu. Spędzanie dużej ilości czasu na zdobywaniu i spożywaniu alkoholu lub dochodzeniu do siebie po skutkach jego spożycia. Porzucenie lub ograniczenie ważnych czynności z powodu spożywania alkoholu. Kontynuacja spożywania mimo problemów fizycznych lub psychicznych. Silny głód alkoholowy.

Uzależnienia

Nadmierne spożywanie alkoholu

/link/4f27eddf8d7e4bc4be343f62051ad5d5.aspx

/link/4f27eddf8d7e4bc4be343f62051ad5d5.aspx

nadmierne-spozywanie-alkoholu

SiteProfessional

Nadmierne spożywanie alkoholu

K.Reinhardt@gesinform.de

mmail#mmtomasi@cyf-kr.parol@konsylium24edu.pl

pl

pl

pl