Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Zawroty głowy

Sygnały ostrzegawcze i stany o potencjalnie groźnym przebiegu, któremu można zapobiegać

Sygnały ostrzegawcze

Stan o potencjalnie groźnym przebiegu, któremu można zapobiegać 

Bardzo silny ból głowy, silny ból szyi

Krwotok podpajęczynówkowy, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu

 

Omdlenia

Niebezpieczna arytmia, hipotonia, blok AV, zwężenie zastawki aortalnej, kardiomiopatia przerostowa ze zawężeniem drogi odpływu, zatorowość płucna, hipoglikemia, anafilaksja

Zaburzenia widzenia, zaburzenia mowy, niedowład nerwów czaszkowych, ostry deficyt ruchowy, niezdolność do chodzenia, ostry stan dezorientacji

Udar/przemijający atak niedokrwienny, zapalenie mózgu, ropień mózgu, krwawienie śródczaszkowe

Oczopląs wielokierunkowy ze zmianą kierunku w poziomie, pionie, rotacyjny lub fiksacyjny

Ostre uszkodzenie pnia mózgu lub móżdżku, krwotok podpajęczynówkowy

Upadek, uraz

Krwawienie śródczaszkowe, pęknięcie kości czaszki, uraz mózgu

Urazowe uszkodzenie mózgu

Krwiak podtwardówkowy

Uraz typu smagnięcia biczem (whiplash) kręgosłupa szyjnego, zabiegi związane z manipulacją w obrębie kręgosłupa szyjnego

Uraz kręgosłupa szyjnego

Nudności/wymioty

Choroba Ménière’a, zapalenie błędnika, krwiak śródczaszkowy, guz mózgu

Ból twarzy, jednostronna wysypka

Półpasiec uszny

 

Informacje ogólne

Definicja

  • Zawroty głowy oznaczają zaburzenia w orientacji przestrzennej i są wiodącym objawem wielu chorób o różnych przyczynach i lokalizacji.
    • określenie opisuje różne odczucia np. wirowanie, kręcenie w głowie, oszołomienie, zasłabnięcie
    • niektórzy pacjenci mogą użyć tego określenia w odniesieniu do zaburzeń poruszania się, przymglonego myślenia, oszołomienia, stanu przedomdleniowego, braku równowagi, lęku przed upadkiem lub zamazanego widzenia.
  • Terminu „zawroty głowy” używa się raczej w znaczeniu ogólnym.
    • Angielskie terminy dizziness (zawroty głowy), vertigo (układowe zawroty głowy), unsteadiness (zaburzenia równowagi).
  • Klasyfikacja według etiologii:
    • zespoły przedsionkowe o etiologii obwodowej
    • zespoły przedsionkowe o etiologii ośrodkowej
    • czynnościowe zawroty głowy
    • zawroty głowy inne niż czynnościowe i przedsionkowe.

Epidemiologia

  • Zawroty głowy to jeden z najczęstszych objawów zgłaszanych u lekarza rodzinnego:
    • chorobowość w ciągu roku 2–5%
    • jedna z 10 najczęściej występujących przyczyn leczenia.
  • Chorobowość:
    • w przypadku zawrotów głowy o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego chorobowość w ciągu całego życia wynosi 29,5%
    • występują częściej u kobiet niż u mężczyzn (36,2% vs. 22,4%).
  • Częstotliwość występowania wzrasta wraz z wiekiem.
    • Chorobowość w ciągu roku wśród osób w wieku powyżej 65 lat: 8,3%
    • U 30% osób po 70. roku życia zawroty głowy są przyczyną ograniczeń w codziennych aktywnościach.1

Etiologia i patogeneza

  • Główny objaw, jakim są zawroty głowy, występuje w wielu chorobach o różnej etiologii i patogenezie.
  • Powodują je zaburzenia dotyczące2:
    • układu przedsionkowego (ucho wewnętrzne, nerw przedsionkowy)
    • ośrodkowego układu nerwowego (pień mózgu, móżdżek, wzgórze)
    • obwodowego układu nerwowego
    • układu krążenia
    • uszu/narządu słuchu
    • oczu
    • psychiki.
  • Efektem tego są zwykle niespójne informacje dotyczące położenia w przestrzeni (np. konflikt pomiędzy narządem równowagi oraz zmysłami wzroku, słuchu i propriocepcji).

Klasyfikacja według etiologii

Rozkład częstotliwości występowania przyczyn

Zawroty głowy w praktyce lekarza rodzinnego

  • Postępowanie w przypadku zawrotów głowy w praktyce lekarza rodzinnego:
    • u większości chorych (50–70%) nie ma jednoznacznego lub wysoce prawdopodobnego rozpoznania
      • w tych przypadkach (zwłaszcza u młodszych pacjentów) często obserwuje się spontaniczną poprawę
    • częste przyczyny zawrotów głowy, których nie można ustalić w trakcie badania:
      • czynnościowe zawroty głowy
      • zawroty głowy w podeszłym wieku
      • szyjnopochodne zawroty głowy
    • w przypadku organicznych, możliwych do wykrycia w trakcie badania przyczyn, najczęściej występują zaburzenia związane z układem przedsionkowym
    • w przypadku diagnostycznie niejednoznacznych zawrotów głowy bardzo ważne jest wykluczenie stanów o potencjalnie groźnym przebiegu, którego można uniknąć
  • Zawroty głowy są wyraźnie częstsze w podeszłym wieku.
    • Przyczyny degeneracyjne, sercowo-naczyniowe i choroby naczyniowe mózgu w tej grupie pacjentów występują częściej.
    • Zawroty głowy o wielu przyczynach.
      • Połączenie wielu łagodnych, subklinicznych zaburzeń prowadzi do niespójności informacji sensorycznej, a tym samym zawrotów głowy.
      • Np. zaburzenia widzenia, zaburzenia słuchu, osłabienie mięśni, niewydolność mózgowo-naczyniowa, polineuropatia.
    • Zawroty głowy są głównym czynnikiem ograniczającym uczestnictwo w czynnościach typowych dla wieku i upośledzającym jakość życia.

  • Zawroty mogą być działaniem niepożądanym stosowanych leków (np. aminoglikozydy, diuretyki, leki hipotensyjne, pochodne fenotiazyny, leki uspokajające, przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, nasenne), także polipragmazja oraz używkami (alkohol, kofeina, narkotyki).

  • Silne zawroty głowy nie muszą mieć groźnej przyczyny.

Przyczyna zgłoszenia się na wizytę

  • Zawroty głowy jako główny objaw są przyczyną 2–5% konsultacji w gabinecie lekarza rodzinnego.4
    • Zawroty głowy znajdują się wśród 10 najczęstszych przyczyn leczenia.3
    • Jako objaw towarzyszący występują znacznie częściej.
  • Czasami pacjenci nieprecyzyjnie nazywają objawy.3
    • Pacjentom często trudno jest odróżnić zawroty głowy od dyskomfortu wynikającego z innych przyczyn, takich jak osłabienie czy zmęczenie.

Stany o potencjalnie groźnym przebiegu, któremu można zapobiegać

Sygnały ostrzegawcze (wskazują na potencjalnie niebezpieczny przebieg, któremu można zapobiegać)

  • Niebezpiecznemu przebiegowi, któremu można zapobiegać, towarzyszą inne objawy przedmiotowe i podmiotowe.
    • Trudno jest je pominąć przy dokładnym wywiadzie i badaniu.
    • Wyjątek: udar móżdżku (objawia się u 10,4% pacjentów jako zawroty głowy).
  • Z zawrotami głowy współwystępują:
  • W zależności od nasilenia należy rozważyć natychmiastową hospitalizację.

ICD-10

  • H81 Zaburzenia układu przedsionkowego.
    • H81.0 Choroba Ménière’a.
    • H81.1 Łagodne, napadowe zawroty głowy.
    • H81.2 Zapalenie nerwu przedsionkowego.
    • H81.3 Inne zawroty głowy pochodzenia obwodowego.
    • H81.4 Zawroty głowy pochodzenia ośrodkowego.
    • H81.8 Inne zaburzenia układu przedsionkowego.
    • H81.9 Zaburzenia układu przedsionkowego, nieokreślone.
  • H82 Zespoły zawrotów głowy w przebiegu chorób sklasyfikowanych gdzie indziej.
  • R42 Zawroty głowy i odurzenie.

Diagnostyka różnicowa

Zawroty głowy o etiologii obwodowej

Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy (benign paroxysmal positional vertigo – BPPV)

  • Patrz artykuł Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy.
  • Definicja i przyczyna:
    • zespół zawrotów głowy z napadami zawrotów wywołanych ruchem głowy
    • przyczyną są złogi otolitów w kanałach półkolistych ucha wewnętrznego
      • w 80–90% przypadków dotyczy tylnego kanału półkolistego.
  • Częstość występowania:
    • najczęstsza organiczna postać zawrotów głowy i obwodowych zaburzeń układu przedsionkowego,
    • częstość występowania w ciągu całego życia około 2,4%
    • częściej w podeszłym wieku.
  • Objawy:
    • nawracające, krótkotrwałe napady zawrotów głowy (od kilku sekund do jednej minuty)
    • typowy rodzaj zawrotów głowy – przypominające uczucie jazdy na karuzeli, któremu towarzyszą nudności i wymioty
    • przyczyna: zmiana pozycji głowy względem działania siły ciężkości (np. położenie się lub wstanie)
    • częściej we wczesnych godzinach porannych.
  • Diagnostyka:
    • wywoływanie zawrotów głowy przez manewry pozycyjne (np. według Sémonta) z występowaniem oczopląsu.
  • Leczenie:
    • ćwiczenia pozycjonujące/manewry uwalniające w zależności od tego, którego kanału półkolistego dotyczy patologia.

Zapalenie nerwu przedsionkowego (ostra westybulopatia jednostronna)

  • Patrz artykuł: Zapalenie nerwu przedsionkowego.
  • Definicja i przyczyna:
    • ostra, jednostronna, częściowa lub całkowita niewydolność błędnika
    • prawdopodobna przyczyna: reaktywacja zakażenia wirusem HSV-1 (opryszczki typu 1)
    • synonimy: ostry zespół układu przedsionkowego, zapalenie nerwu przedsionkowego, neuronitis vestibularis.
  • Częstość występowania:
    • około 13,6 na 100 000 osób rocznie
    • trzecia co do częstości występowania postać zawrotów głowy o charakterze obwodowo-przedsionkowym.
  • Objawy: 
    • intensywne, utrzymujące się zawroty głowy z nudnościami i wymiotami,
      • czas trwania: od jednego dnia do kilku tygodni
      • początek ostry lub podostry
    • niepewność postawy i chodu, z tendencją do upadku na chorą stronę
    • poziomy, spontaniczny oczopląs w kierunku zdrowej strony, który można stłumić za pomocą fiksacji
    • pozorny ruch otoczenia/drganie obrazu (oscylopsja) i niewyraźne widzenie.
  • Diagnostyka:
    • potwierdzenie rozpoznania za pomocą testu pchnięcia głowy lub próby kalorycznej.
  • Leczenie:
    • leczenie steroidami i treningiem równowagi.

Choroba Ménière’a

  • Patrz artykuł: Choroba Ménière’a.
  • Definicja i przyczyna:
    • choroba ucha wewnętrznego z epizodami zawrotów głowy
    • przyczyna: prawdopodobnie nadmiar śródchłonki w uchu wewnętrznym (wodniak endolimfatyczny)
    • często współwystępuje z migreną przedsionkową.
  • Częstość występowania:
    • chorobowość 50–250 na 100 000 osób
    • najczęściej pomiędzy 40. a 60. rokiem życia.
  • Objawy:
    • napadowe epizody zawrotów głowy, z zawrotami głowy przypominające uczucie jazdy na karuzeli
      • czas trwania: od kilku minut do kilku godzin
      • nagły początek, a następnie stopniowa poprawa
    • oczopląs podczas występowania zawrotów głowy
    • słuchowe objawy towarzyszące (jednostronne osłabienie słuchu, szumy uszne)
    • przed napadem możliwy ucisk w uchu lub zaburzenia słuchu (objawy będące zwiastunem choroby u 30%).
  • Diagnostyka:
    • badanie lekarskie, w tym test pchnięcia głowy
    • próby kaloryczne
    • audiogram do wykrywania asymetrycznych ubytków słuchu.
  • Leczenie:
    • intensywne leczenie lekami przeciwwymiotnymi
    • profilaktyka napadów za pomocą betahistyny.

Westybulopatia obustronna

  • Definicja i przyczyna:
  • Objawy:
    • zawroty głowy zależne od ruchu, z wyjątkiem zawrotów głowy podczas siedzenia lub leżenia
    • niepewność podczas chodzenia lub stania
      • pogorszenie w ciemności lub na nierównym podłożu
    • niewyraźne widzenie lub drgający obraz (oscylopsja) podczas poruszania głową,
    • zaburzenia orientacji przestrzennej i nawigacji.
  • Diagnostyka:
    • obustronne zaburzenie odruchu przedsionkowo-ocznego (vestibulo-ocular reflex – VOR) w teście pchnięcia głową.
  • Leczenie:
    • nie ma dostępnego leczenia przyczynowego
    • leczenie objawowe, trening równowagi i zapobieganie upadkom.

Napady westybulopatii

  • Definicja i przyczyna:
    • zespół uciskowy nerwu przedsionkowo-ślimakowego (VIII)
  • Objawy:
    • nawracające, krótkie napady zawrotów głowy (do 30 razy na dobę)
      • czas trwania: od kilku sekund do kilku minut
      • zawroty głowy z uczuciem wirowania lub zawroty głowy, którym towarzyszą zaburzenia równowagi
    • z zaburzeniami słuchu lub bez (szumy uszne, osłabienie słuchu).
  • Diagnostyka:
    • diagnostyka czynnościowa i obrazowanie
    • objawy kontaktu naczyniowo-nerwowego w badaniach obrazowych są niespecyficzne (do 45% wszystkich zdrowych osób).
  • Leczenie:
    • leczenie farmakologiczne (np. karbamazepina)
    • w rzadkich przypadkach zabieg operacyjny (dekompresja mikronaczyniowa).

Zespół przetoki kanałów półkolistych

  • Definicja i przyczyna:
    • różne zespoły rozejścia się kanałów półkolistych5
      • rozejście się kości pokrywających kanały półkoliste (zespół dehiscencji)
      • przetoka perylimfatyczna z komunikacją płynów ucha wewnętrznego i środkowego
    • przyczyny – np. urazy (urazy ciśnieniowe), infekcje, wady rozwojowe.
  • Objawy:
    • możliwość wystąpienia różnorodnych objawów przedsionkowych i audiologicznych
    • nawracające napady zawrotów głowy trwające od kilku sekund do kilku minut
      • wyzwalane są przez zmiany ciśnienia (np. kaszel), zmianę pozycji głowy (np. schylanie się) lub przez dźwięki (efekt Tullio)6
    • dźwięki z wnętrza ciała odbierane są jako głośne
      • np. tętno, połykanie, mówienie, ruchy gałek ocznych
    • pulsujące szumy uszne.
  • Diagnostyka:
    • diagnostyka audiologiczna i diagnostyka funkcji przedsionkowych
    • diagnostyka obrazowa.
  • Leczenie:
    • objaśnienie przyczyny choroby i unikanie zmian ciśnienia
    • w razie potrzeby leczenie chirurgiczne w przypadku ciężkiego przebiegu.

Ostre zapalenie błędnika

  • Patrz artykuł Zapalenie błędnika.
  • Definicja i przyczyna:
  • Objawy:
    • zwykle najpierw występuje ból ucha
    • postępujące osłabienie słuchu i zawroty głowy
    • ewentualne objawy towarzyszące: ucisk w uchu, nudności i wymioty, gorączka.
  • Diagnostyka:
    • badanie mikrootoskopowe ucha, badania czynnościowe i obrazowanie.
  • Leczenie:
    • często konieczne leczenie dożylnie antybiotykami, a w razie potrzeby leczenie chirurgiczne.

Nagła głuchota idiopatyczna

  • Definicja i przyczyna:
    • nagły, zwykle jednostronny ubytek słuchu bez konkretnej przyczyny
    • może obejmować również układ przedsionkowy.
  • Objawy:
    • utrata słuchu różnego stopnia, ewentualnie z szumami usznymi
    • zawroty głowy (28–57%) z nudnościami i wymiotami.
  • Diagnostyka:
    • audiogram w celu oceny ubytku słuchu
    • test pchnięcia głowy i próba kaloryczna.
  • Leczenie:

Zawroty głowy przedsionkowe o etiologii ośrodkowej

Udar i TIA

  • Patrz artykuł Udar i napad przemijającego niedokrwienia mózgu.
  • Definicja i przyczyna:
    • uszkodzenie tkanki mózgowej w wyniku udaru lub przejściowych zaburzeń krążenia w przypadku napadu przemijającego niedokrwienia mózgu (transient ischemic attack – TIA)
    • zespoły zawrotów głowy z uszkodzeniem wzdłuż połączeń przedsionkowych (zwłaszcza pnia mózgu i móżdżku).
  • Częstotliwość występowania:
    • chorobowość przy udarze mózgu wynosi około 15%
    • około 14 000–16 000 przypadków rocznie w Polsce.7
  • Objawy:
    • nagłe wystąpienie objawów
    • zawroty głowy o różnym stopniu nasilenia, zwykle z nudnościami i wymiotami
      • zawroty głowy z uczuciem kręcenia się na karuzeli, zawroty głowy z zaburzeniami równowagi, niestabilność postawy
    • różne deficyty neurologiczne w zależności od lokalizacji
      • może występować również z zaburzeniami mowy, zaburzeniami połykania, zaburzeniami widzenia, niedowładem, zaburzeniami czucia, zaburzeniami koordynacji, podwójnym widzeniem.
  • Diagnostyka:
    • badanie kliniczne pod kątem objawów na występowanie zawrotów głowy pochodzenia ośrodkowego
      • np. ocena skośnego odchylenia gałek ocznych (odchylenie od osi pionowej), ośrodkowy oczopląs fiksacyjny, próba Romberga
      • badanie zgodnie z HINTS (Head Impulse, Nystagmus, Test of Skew; test pchnięcia głowy, ocena oczopląsu, ocena skośnego odchylenia gałek ocznych) cechuje się czułością 88% i swoistością 96%; we wczesnym okresie pozwala wykluczyć udar niedokrwienny
    • obrazowanie mózgu (RM lub TK).
  • Leczenie:
    • natychmiastowa hospitalizacja z leczeniem na oddziale udarowym
    • przemijający charakter objawów niedokrwienia w TIA nie zwalnia z jak najwcześniejszego rozpoczęcia diagnostyki i leczenia .

Migrena przedsionkowa

  • Patrz artykuł Migrena.
  • Definicja i przyczyna:
    • pierwotne zaburzenie pod postacią epizodycznego bólu głowy
      • w niektórych przypadkach również z podrażnieniami i deficytami neurologicznymi (aura)
    • migrena przedsionkowa może występować z aurą lub bez niej, z objawami przedsionkowymi.
  • Częstość występowania:
    • najczęstsza przyczyna epizodycznych napadów zawrotów głowy u dorosłych i dzieci
    • częstość występowania migreny przedsionkowej: około 2,7% dorosłych rocznie
    • częściej chorują kobiety niż mężczyźni (5:1).
  • Objawy:
    • typowy epizod migreny z objawami przedsionkowymi:
      • przeważnie zawroty głowy z uczuciem kręcenia się na karuzeli wraz z nudnościami i niepewnym chodem
      • ból głowy, głównie potyliczny (70%), po jednej stronie, pulsujący, nasilający sie w czasie wysiłku fizycznego
      • wrażliwość na ruch, światło i hałas
      • czas trwania: od 5 minut do 72 godzin
    • migrena przedsionkowa bez bólu głowy u 30%
    • mogą wystąpić objawy aury:
      • zaburzenia widzenia, zaburzenia czucia, zaburzenia mowy
      • zaburzenia postawy i chodu lub inne deficyty pnia mózgu.
  • Diagnostyka:
    • rozpoznanie kliniczne oparte przede wszystkim na wywiadzie
    • wykluczenie powikłań.
  • Leczenie:
    • wczesne przyjęcie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofenu), w razie potrzeby w połączeniu z lekiem przeciwwymiotnym.

Nerwiak osłonkowy nerwu przedsionkowego (nerwiak nerwu słuchowego)

  • Patrz artykuł Schwannoma nerwu przedsionkowo-ślimakowego (nerwiak nerwu słuchowego).
  • Definicja i przyczyna:
    • łagodny i zwykle wolno rosnący guz wywodzący się z komórek Schwanna nerwu przedsionkowo-ślimakowego (VIII n. czaszkowy)
    • obustronne występowanie związane z neurofibromatozą typu 2.
  • Częstość występowania:
    • najczęściej występujący guz okolicy kąta mostowo-móżdżkowego (częstość występowania 1 na 100 000 osób rocznie).
  • Objawy:
    • początkowo bezobjawowy
    • w przebiegu choroby pojawiają się zaburzenia słuchu (szczególnie w zakresie wysokich częstotliwości), zawroty głowy i niekiedy porażenie nerwu twarzowego.

Inne ośrodkowe przyczyny zawrotów głowy

  • Patrz artykuł Nowotwory śródczaszkowe u osób dorosłych.
    • zawroty głowy spowodowane guzami mózgu w określonych lokalizacjach
      • szczególnie w przypadku lokalizacji w móżdżku, pniu mózgu lub w pobliżu aparatu przedsionkowego
    • zazwyczaj nie są to tylko zawroty głowy, ale także dodatkowe objawy
      • często z wyraźnie określonymi zespołami naprzemiennymi pnia mózgu (np. zespół Wallenberga)
      • np: wraz z nudnościami, wymiotami, ogniskowymi deficytami neurologicznymi, padaczką, dysfunkcją nerwów czaszkowych, zmianami osobowości.
  • Stwardnienie rozsiane:
    • przewlekła choroba z uszkodzeniami w obrębie ośrodkowego układu nerwowego
    • objawy: zawroty głowy, zaburzenia chodu i równowagi, oczopląs w zależności od lokalizacji stanu zapalnego.
  • Choroby neurodegeneracyjne:
    • główne objawy przy zawrotach głowy występują często wraz z nietypowymi zespołami parkinsonowskimi (np. postępujące porażenie nadjądrowe, zanik wieloukładowy)
    • często towarzyszą zaburzenia móżdżkowe (np. oczopląs downbeat występujący w  zespołach oczopląsu ośrodkowego, z szybką fazą skierowaną w dół; ataksja rdzeniowo-móżdżkowa)
    • rozpoznanie subtelnych objawów jest często trudne; skierowanie do neurologa i regularna obserwacja.
  • Zapalenie mózgu.
  • Ataksja epizodyczna:
    • choroba genetyczna z zaburzeniami koordynacji
    • najczęstsza postać: typu 2
      • dziedziczona autosomalnie dominująco
      • epizodyczne napady zawrotów głowy z ośrodkowymi dysfunkcjami okoruchowymi i bólem głowy.

Czynnościowe zawroty głowy

Przewlekłe posturalno-percepcyjne zawroty głowy (Persistent Postural Perceptual Dizziness – PPPD)

  • Patrz artykuł Przewlekłe posturalno-percepcyjne zawroty głowy i zaburzenia występujące pod postacią somatyczną.
  • Definicja i przyczyna:
    • zespół z przewlekłymi zawrotami głowy lub niestabilnością postawy i chodu bez zauważalnej przyczyny organicznej
    • synonim: psychogenne zawroty głowy (zgodnie z klasyfikacją chorób ICD-11)
    • wcześniej: somatoformiczne zawroty głowy lub psychogenne zawroty głowy.
  • Częstość występowania:
    • stosunkowo częsta forma zawrotów głowy
    • 15–30% wszystkich zawrotów głowy w warunkach ambulatoryjnych.
  • Objawy:
    • typowy rodzaj zawrotów głowy: uczucie oszołomienia
    • charakterystyczny opis:
      • silna niepewność i lęk
      • dramatyczny opis przeżywanych odczuć
      • czynnik wywołujący, czas trwania i rodzaj zawrotów głowy często nie są spójne
      • niespecyficzne określenia używane przez pacjenta („wszystko wiruje”, „czuję się niewyraźnie” lub „mam dziwną głowę”)
    • nieliczne obiektywne zaburzenia (niepewność postawy/chodu, wymioty, przewracanie się).
  • Kryteria diagnostyczne:
    • uporczywe, zmienne zawroty głowy lub brak poczucia stabilności przez większość dni, trwające ≥3 miesiące
      • charakterystyka: często zawroty głowy lub uczucie oszołomienia
    • spontaniczne występowanie dolegliwości
      • ewentualnie wzmocnienie objawów poprzez wyprostowaną pozycję ciała, ruch głowy, ruchome bodźce wzrokowe
    • znaczne pogorszenie funkcjonowania i wysoki poziom stresu psychologicznego
    • dolegliwości, których nie można lepiej wytłumaczyć inną chorobą.
  • Choroba współistniejąca:
  • Leczenie:
    • psychoedukacja, uspokojenie, rehabilitacja przedsionkowa, techniki samopoznania, terapia behawioralna
    • leczenie zakończone sukcesem w około 70% wszystkich przypadków.

Inne przyczyny

Hipotensja ortostatyczna

  • Patrz artykuł Hipotensja ortostatyczna.
  • Definicja i przyczyna:
    • zawroty głowy towarzyszące hipotensji ortostatycznej.
  • Częstość występowania:
    • powszechne, do 10% zawrotów głowy w praktyce lekarza rodzinnego.
  • Objawy:
    • rodzaje zawrotów głowy: uczucie oszołomienia, utrata równowagi, uczucie omdlenia
    • zależność od pozycji ciała, podczas siadania lub wstawania
    • towarzyszące uczucie zbliżającego się omdlenia i niebezpieczeństwa upadku.
  • Diagnostyka:
    • pomiary ciśnienia tętnicze w pozycji leżącej i stojącej.
  • Leczenie:
    • unikanie sytuacji wyzwalających objawy, odwodnienia, szybkiego wstawania i spożycia soli
    • ewentualnie zmiana leków hipotensyjnych.

Zaburzenia rytmu serca

Choroby serca ze zwężeniem drogi odpływu

Działania niepożądane leków i używek

 

Zawroty głowy w podeszłym wieku

  • Definicja i przyczyna:
    • nie jest to powszechnie przyjęta jednostka chorobowa
      • rozpoznawane niekiedy jako „złożone zawroty głowy”
    • przyczyną jest najprawdopodobniej połączenie kilku łagodnych niepełnosprawności (np. zaburzenia wzroku i słuchu)
  • Częstość występowania:
    • częstość występowania zawrotów głowy zwiększa się z wiekiem
    • jednocześnie częściej przyczyna zawrotów głowy jest niejasna.
  • Objawy:
    • rodzaj zawrotów głowy: „uczucie oszołomienia”
    • ciągłe zaburzenia orientacji przestrzennej
    • chód niestabilny, pochylony do przodu, chwiejny.
  • Diagnostyka:
    • rozpoznanie przez wykluczenie
      • różnicowanie przy zawrotach głowy mających przyczynę w kręgosłupie szyjnym i mózgowo-naczyniowych jest często trudne
    • często nie jest to jedynie normalny proces starzenia się, ale podejrzenie:
      • deficytu funkcji sensorycznych (wzrokowych, przedsionkowych, somatosensorycznych)
      • niewydolności mięśniowej (sarkopenia, choroba zwyrodnieniowa stawów)
      • zaburzeń poznawczych i psychicznych (otępienie, zaburzenia lękowe).

Szyjnopochodne zawroty głowy

  • Definicja i przyczyna:
  • Objawy:
    • rodzaj zawrotów głowy to najprawdopodobniej zawroty głowy z utratą równowagi
    • wywoływane ruchem (szczególnie w obrębie kręgosłupa szyjnego).

Polineuropatia

  • Patrz artykuł Neuropatia obwodowa.
  • Definicja i przyczyna:
    • choroby obwodowego układu nerwowego o różnych przyczynach
    • niepewność chodu spowodowana zaburzeniami percepcji (np. propriocepcji).
  • Częstość występowania:
    • chorobowość około 2,4% populacji ogólnej. 
  • Objawy:
    • rodzaj zawrotów głowy „niestabilność chodu z zachowaniem jasnego myślenia"
      • wrażenia takie jak przy unieruchomieniu szyną lub uczucie „wchodzenia w pustkę”
      • zaburzenia koordynacji (ataksja) zamiast zawrotów głowy
    • dolegliwości tylko podczas chodzenia (nigdy podczas siedzenia/leżenia, rzadko podczas jazdy na rowerze)
    • zwykle inne objawy polineuropatii (ból, parestezje).
  • Diagnostyka:
    • badanie neurologiczne (np. badanie czucia i odruchów) oraz badanie elektrofizjologiczne
    • wyjaśnienie przyczyny lub choroby podstawowej.

Zaburzenia metaboliczne i narządowe

Inne przyczyny

Wywiad

Wytyczne: wywiad w przypadku zawrotów głowy

  • Ustrukturyzowany wywiad dla każdego przypadku pacjenta zgłaszającego się z powodu zawrotów głowy.
  • U lekarza rodzinnego zalecana diagnostyka głównie ze względu na rodzaj zawrotów głowy.
    • Szybka diagnoza najczęstszych przyczyn i wzięcie pod uwagę rzadkich rozpoznań, które powinny być ocenione przez specjalistę.
  • Pacjenci często używają innych określeń na określenie zawrotów głowy:
    • np. „moje krążenie wariuje”, „czuję się naprawdę źle”, „wszystko mi wiruje” (po postawieniu pytania pacjenci najczęściej mówią, że nie doświadczają uczucia kręcenia się na karuzeli), „czuję się dziwnie”, „jakby wszystko się wywracało” itp..
  • Klasyfikacja zawrotów głowy według kategorii A–D:
    • postępowanie w zależności od: rodzaju zawrotów głowy (A), klasyfikacji według przedziału czasu (B), czynników wpływających (C) i objawów towarzyszących (D)
    • opieka wielodyscyplinarna (neurologia, laryngologia, kardiologia), schemat do klasyfikacji diagnostycznej.

Rodzaj zawrotów głowy (A)

  • Wirowanie:
    • kręcenie się (jak gdyby na karuzeli), wrażenie odsuwania się linii poziomej
    • również w płaszczyźnie pionowej
    • możliwe wymioty, zwłaszcza w przypadku obwodowych przyczyn przedsionkowych
    • często przyczyną są łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy.
  • Niestabilność chodu bez innych odczuć:
    • zawroty głowy występują tylko podczas chodzenia
    • niepewne poruszanie się w przestrzeni („wchodzenie w pustkę”)
    • nigdy nie ma wymiotów/nudności
    • często przyczyną jest polineuropatia.
  • Zawroty głowy z utratą równowagi oraz (krótkotrwałe) omdlenia:
    • najczęściej krótkotrwałe uczucie zbliżającego się omdlenia lub „zamazywanie się” obrazu przed oczami
    • częste przyczyny:
    • wyraźne pokrywa się z typem zawrotów głowy „uczucie oszołomienia”.
  • Oszołomienie:
    • zaburzenia przestrzenne bez zachowania jasnego myślenia
      • np. uczucie toczenia się, kołysania, dziwne uczucie w głowie lub uczucie zapadania się
      • nudności i wymioty jedynie rzadko (wyjątek stanowi migrena)
    • często nasila się przy ruchach głowy lub zmianie pozycji
    • np. w przypadku zaburzeń rytmu serca lub niskiego/wysokiego ciśnienia.

Klasyfikacja według kryteriów czasu (B)

  • Czas trwania zawrotów głowy:
    • sekundy
    • minuty
    • od kilku godzin do kilku dni
    • trwa dłużej niż kilka dni.
  • Przebieg:
    • ostre
    • epizodyczne
    • przewlekłe.

Czynniki wpływające (C)

  • Tylko podczas biegu.
  • Prostowanie ciała.
  • Ruch głowy, taki jak rotacja lub kiwanie.6
  • Podnoszenie rąk/praca z rękami nad głową.
  • Wysiłek fizyczny:
    • np. kaszel, uciskanie, kichanie lub podnoszenie ciężkich przedmiotów.
  • Niedawno dobrane okulary.
    • W szczególności soczewki zmiennoogniskowe.
  • Przyjmowane leki.
    • W szczególności leki hipotensyjne, uspokajające, antyarytmiczne, NLPZ.
  • Znacząca zmiana w życiu lub stres.
    • Określone sytuacje społeczne, takie jak przebywanie w tłumie.
  • Uczucie głodu u pacjentów z cukrzycą.

Objawy towarzyszące (D)

Dalsze zalecenia dotyczące wywiadu

  • Początek objawów.
  • Wywiad dotyczący przyjmowania leków.5
  • Używki.
  • Wyjaśnienie pacjentom istoty choroby:
    • np. związek z ważnymi wydarzeniami życiowymi.
  • Miejsce pochodzenia zawrotów głowy przypominających kręcenie się na karuzeli.
    • Różnicowanie ostrych zespołów przedsionkowych pochodzenia ośrodkowego i obwodowego jest konieczne tylko w przypadku przedłużających się zawrotów głowy, przypominających kręcenie się na karuzeli.
    • Patrz tabela Rozróżnianie miejsca pochodzenia zawrotów głowy.

Badanie fizykalne

Ogólne

  • Zawroty głowy, którym można przypisać ostateczne rozpoznanie, można wiarygodnie zdiagnozować w 60–85% przypadków na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego.
  • Można przeprowadzić dodatkowe badanie fizykalne, jeśli wywiad dostarczył przesłanek dla podejrzewanego rozpoznania (zwykle tak jest).
    • Badanie może trwać stosunkowo krótko i zazwyczaj przeprowadzają je lekarze rodzinni.
  • Zaniepokojeni pacjenci często oczekują szczegółowego badania.
  • Należy wykluczyć stany o potencjalnie groźnym przebiegu, któremu można zapobiegać.

Ogólne badania przedmiotowe

  • Stan ogólny:
    • stan ogólny
      • bladość (spojówek)
      • widoczne inne objawy, np. choroby wyniszczające
    • postawa, chód i sposób poruszania się pacjenta
    • opis objawów (dramatyzowanie vs. obiektywność/spokój)
    • strach czy spokój.
  • Układ krążenia:
    • pomiar ciśnienia tętniczego
      • w jednym z badań patologiczne wartości ciśnienia tętniczego występowały w 18,7% przypadków zawrotów głowy
      • mierzyć w pozycji stojącej i leżącej (hipotensja ortostatyczna: w ciągu minuty obniżenie ciśnienia skurczowego o 20 mm Hg, a rozkurczowe o 10 mm Hg)
    • osłuchiwanie serca, częstotliwość tętna
    • objawy niewydolności serca
    • ewentualnie sprawdzenie pod kątem zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej
    • ewentualnie kontrola EKG, pomiar ciśnienia w tętnicy szyjnej.
  • Badanie kręgosłupa szyjnego:
    • krzywizny
    • napięcia mięśniowe
    • segmentowe zaburzenia ruchu również przy zgięciu kręgosłupa szyjnego do przodu i na boki.

HINTS – test pchnięcia głowy, ocena oczopląsu, ocena skośnego odchylenia gałek ocznych

  • Test kliniczny pozwalający na rozróżnienie zawrotów głowy pochodzenia obwodowego (np. łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy) i ośrodkowego (np. udar).9-10
  • Trzy elementy:
    • test pchnięcia głowy
    • badanie w kierunku oczopląsu
    • ocena skośnego odchylenia gałek ocznych.
  • Jeśli istnieją dowody na zawroty głowy o przyczynie ośrodkowej, wskazane jest dalsze badanie.
  • Patrz tabela Różnicowanie miejsca pochodzenia zawrotów głowy przypominających kręcenie się na karuzeli.
  • Test pchnięcia głowy:
    • badanie odruchu przedsionkowo-ocznego (vestibulo-ocular reflex - VOR) poprzez szybkie poruszanie głową w lewo i w prawo przy jednoczesnej fiksacji wzroku osoby badanej na obiekcie (np. osobie badającej)
    • wskazanie na dysfunkcję obwodową przy opóźnionym ruchu skokowym
    • wskazanie na zaburzenia ośrodkowe przy braku nieprawidłowości w teście pchnięcia głowy.
  • Badanie oczopląsu:
    • wskazanie na zaburzenia ośrodkowe przy oczopląsie spontanicznym, którego nie można stłumić przez fiksację na obiekcie (oczopląs fiksacyjny).
    • wskazanie na zaburzenia ośrodkowe przy oczopląsie pionowym lub oczopląsie o kierunku przeciwnym do ewentualnego oczopląsu spontanicznego.
  • Ocena skośnego odchylenia gałek ocznych:
    • naprzemienne zakrywanie oczu
    • wskazanie na zaburzenia ośrodkowe przy stwierdzeniu odchylenia gałki ocznej od osi pionowej.

Badanie neurologiczne

  • Orientacyjne badanie neurologiczne:
    • funkcja nerwów czaszkowych (zwłaszcza zaburzenia widzenia lub podwójne widzenie)
    • oczopląs związany z podążaniem wzrokiem i zależny od kierunku patrzenia
    • motoryka (test odwracacza: niedowład, np. przy udarze)
    • czucie, w razie potrzeby z użyciem kamertonu (polineuropatia)
    • koordynacja (test palec–nos i pięta-kolano)
    • próba Romberga
      • równowaga z otwartymi lub zamkniętymi oczami
    • próba Unterbergera
      • marsz w miejscu z zamkniętymi oczami
    • stan odruchów.

Badania laryngologiczne

  • Ocena oczopląsu (ewentualnie za pomocą okularów Frenzla) z wywoływaniem napadów:
    • spontaniczny oczopląs podczas patrzenia na wprost (wskazanie na zaburzenia przedsionkowe)
    • oczopląs okoruchowy (optokinetyczny) z ekstremalnym skupieniem spojrzenia (np. na szybko poruszających sie obiektach); brak może świadczyć o uszkodzeniach ośrodkowych
    • oczopląs wahadłowy i skaczący (świadczący o zaburzeniach móżdżkowych)
    • manewr Sémonta lub test Dix-Hallpike’a (wyzwalające łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy).
  • Badanie przewodu słuchowego i błony bębenkowej.
  • Badanie orientacyjne słuchu:
    • zwłaszcza jeśli istnieją dowody na zaburzenia przedsionkowe
    • pacjent powinien być w stanie zrozumieć szept z odległości >1 m przy zasłoniętym prawym, a następnie lewym uchu.
  • Próba Rinnego-Webera (przy osłabieniu słuchu)
    • porównanie przewodnictwa powietrznego i kostnego; za pomocą stroika.

Czynności diagnostyczne w praktyce

  • Po przeprowadzeniu wywiadu i badania przedmiotowego należy podjąć próbę określenia możliwej przyczyny zawrotów głowy, biorąc pod uwagę wszystkie ustalenia.
  • Strategia TiTrATE (Timing, Trigger and A Targeted Examination – ocena wstępna - zmienność czasowa, czynniki prowokujące, ukierunkowane badanie przedmiotowe) podsumowuje najważniejsze elementy składowe diagnostyki i określa pomocny w praktyce algorytm.
  • Jeśli rozpoznanie choroby nie jest możliwe, ale można wykluczyć groźne przyczyny, jak również wskazania do konsultacji specjalistycznej lub hospitalizacji, początkowo uzasadnione jest podejście wyczekujące i leczenie objawowe.
  • Niezbyt przydatne są nieukierunkowane badania laboratoryjne i badania specjalistyczne.

Uproszczony algorytm ustalania przyczyny zawrotów głowy11

Badania uzupełniające

W ramach praktyki lekarza rodzinnego

  • Diagnostyka z wykorzystaniem dodatkowych metod ma w większości przypadków znaczenie drugorzędne.
    • Rozpoznanie opiera się zasadniczo na dokładnym wywiadzie i badaniu przedmiotowym.
  • Lekarze rodzinni nie powinni zlecać badań specjalistycznych.
    • Wyjątkiem są pomiary ciśnienia tętnicze, EKG, Holter EKG (w POZ dostępny w ramach kardiologicznej opieki koordynowanej), test ortostatyczny oraz niektóre badania laboratoryjne.
  • Badania laboratoryjne:
  • EKG w przypadku podejrzenia zaburzeń rytmu.

Diagnostyka specjalistyczna

  • Konkretne badania specjalistyczne w przypadku, gdy wiodącym objawem są zawroty głowy, dostępne w ramach poradni specjalistycznych (głównie laryngologiczna lub neurologiczna).
  • Dalsza diagnostyka zależy od podejrzewanej przyczyny po przeprowadzeniu wywiadu i badania przedmiotowego.

Diagnostyka czynnościowa z użyciem aparatury

  • Obserwacja oczopląsu:
    • za pomocą elektronystagmografii lub wideookulografii
    • ilościowy zapis oczopląsu spontanicznego i pozycyjnego.
  • Wideotest pchnięcia głowy:
    • rejestracja odruchu przedsionkowo-ocznego za pomocą kamery
    • lepsza wykrywalność patologicznych wyników badań i mniejsza zależność od doświadczenia osoby wykonującej badanie.
  • Próba kaloryczna (próba błędnikowa):
    • należy przepłukać kanał słuchowy wodą o umiarkowanej temperaturze (30°C i 44°C)
    • ocena reakcji (wystapienia oczopląsu), porównanie obu stron.
  • Subiektywne postrzeganie pionu.
  • Miogenne przedsionkowe potencjały wywołane (vestibular evoked myogenic potentials; VEMP).
  • Diagnostyka audiologiczna w przypadku zaburzeń słuchu.4

Diagnostyka obrazowa

Diagnostyka kardiologiczna

Postępowanie i zalecenia

Wskazania do konsultacji specjalistycznej

  • Skierowanie w zależności od (podejrzewanego) rozpoznania po przeprowadzeniu wywiadu i badania przedmiotowego.
  • Decyzja o skierowaniu w zależności od podejrzewanej przyczyny:
  • Konsultacje specjalistyczne zalecane w przypadku:
    • sprzecznych wyników
    • konieczności specjalistycznego postępowania medycznego w zakresie podejrzewanego rozpoznania.
  • Strategia oczekiwania:
    • uzasadniona w przypadku braku ostatecznego rozpoznania i braku powodów do natychmiastowego skierowania do specjalistów
    • u większości objawy ustępują po krótkim czasie (od kilku dni do kilku tygodni).

Wskazania do skierowania do hospitalizacji

Ogólne informacje o leczeniu

  • Jeśli rozpoznanie jest ostateczne, zalecane jest leczenie celowane we współpracy ze specjalistami.
  • Rekomendacje dotyczące objawowego leczenia zawrotów głowy przy:
    • niejasnej lub jeszcze nieustalonej diagnozie
    • ostatecznej diagnozie bez leczenia celowego.

 Zawroty głowy i zdolności do prowadzenia pojazdu

  • Zobacz artykuł Ocena zdolności do prowadzenia pojazdów.

Leczenie niefarmakologiczne

Poradnictwo

  • Należy pomóc pacjentowi zrozumieć istotę zawrotów głowy i ich przebieg.
    • Celem jest zapewnienie bezpieczeństwa i zachęcenie do uczestnictwa w codziennych aktywnościach.
  • W przypadku przypuszczalnie krótkotrwałych zawrotów głowy należy poinformować o dobrym rokowaniu lub możliwości leczenia.
  • W przypadku przypuszczalnie przedłużających się zawrotów głowy:
    • wskazanie mechanizmów samoregulacji, samopomocy i tym samym możliwości poprawy
      • np: kompensacja, przyzwyczajenie i adaptacja
    • należy do pewnego stopnia wstrzymać leczenie objawowe zawrotów głowy, aby umożliwić procesy adaptacyjne
      • dlatego leki stosowane w zawrotach głowy należy stosować przez krótki czas (w ostrej fazie maksymalnie trzy dni), jeżeli w ogóle.
  • Ponowna wizyta u lekarza po nowym początku zawrotów głowy, 1–2 dni po pierwszym wystąpieniu.
    • zwłaszcza w przypadku subiektywnej niepewności i zagrożenia.

Fizjoterapia

  • Zalecana mimo ograniczonych dowodów w przypadku zawrotów głowy pochodzenia szyjnego.
    • Należy spróbować fizjoterapii lub ćwiczeń równowagi również w przypadku zawrotów głowy, których nie można przypisać do konkretnego rozpoznania (zawroty psychogenne, zawroty głowy w podeszłym wieku).
  • W pojedynczych badaniach wykazano poprawę w zakresie zawrotów głowy pochodzenia szyjnego po zastosowaniu fizjoterapii.
  • Ćwiczenia równowagi:
    • w pojedynczych badaniach wykazano poprawę w zakresie zawrotów głowy po zastosowaniu ćwiczeń równowagi
    • częściowo również wtedy, gdy tylko z instrukcją do samodzielnego wykonania ćwiczeń.
  • Chiropraktyka:
    • brak wystarczających dowodów na korzyści płynące z chiropraktyki w przypadku zawrotów głowy
    • w przypadku zawrotów głowy pochodzenia szyjnego (należy odpowiednio poinstruować).
  • Przy łagodnych napadowych położeniowych zawrotach głowy duże znaczenie ma fizjoterapia z manewrami położeniowymi.
    • np. manewr Epleya lub Sémonta w przypadku łagodnych napadowych położeniowych zawrotów głowy pochodzących z tylnych kanałów półkolistych (najczęstsza forma)
    • wdrożenie lub wskazówki dotyczące samoleczenia (jeśli pacjent ma doświadczenie).

Leczenie czynnościowych zawrotów głowy

  • Wymagana jest interdyscyplinarna współpraca z neurologami i laryngologami.
  • Leczenie opiera się na następujących działaniach:
    • szczegółowa diagnostyka w celu wykluczenia zaburzeń organicznych
    • psychoedukacja
    • zmiana myślenia o sobie i regularna aktywność fizyczna
    • jeśli objawy utrzymują się, można wprowadzić terapię behawioralną z ewentualnym wprowadzeniem leków
  • Po tym prostym postępowaniu do 75% pacjentów nie doświadcza objawów lub wykazuje znaczną poprawę.

Farmakoterapia

  • Leczenie ukierunkowane w zależności od przyczyny zawrotów głowy (patrz wyżej).
  • Leczenie objawowe:
    • wskazania:
      • diagnoza wciąż niejasna, ale zawroty głowy pozostają silne
      • utrwalone zawroty głowy o niejasnym pochodzeniu, brak możliwości adaptacji
      • przyczyna wyjaśniona, ale brak możliwości leczenia przyczynowego lub ukierunkowanego leczenia oraz brak możliwości adaptacji
    • widoczne korzyści przy akceptowalnych działaniach niepożądanych:
  • Dimenhydrynat:
    • lek o działaniu przeciwhistaminowym i działaniu uspokajającym
    • działanie przeciwwymiotne, działanie uspokajające, łagodzenie towarzyszących objawów wegetatywnych
    • profilaktyka i leczenie objawowe nudności i wymiotów o różnej etiologii
    • działania niepożądane: działanie uspokajające i przeciwcholinergiczne (dyskomfort w przewodzie pokarmowym, dyskomfort w oddawaniu moczu i suchość w ustach).
  • Cinaryzyna:
  • Betahistyna:
  • Preparaty homeopatyczne:
    • dotychczas nie badano w porównaniu z placebo
    • w testach równoważności na niespecyficznej populacji pacjentów równie skuteczne jak betahistyna.

Dawkowanie

  • Dimenhydrynat:
    • w leczeniu choroby lokomocyjnej, zawrotów głowy, nudności i wymiotów
    • 50–100 mg dimenhydrynatu 3–4 x na dobę (maksymalnie 400 m na dobę).
  • Cinaryzyna:
    • leczenie zaburzeń przedsionkowych (zawroty głowy, szum w uszach, nudności wymioty) i choroby lokomocyjnej
    • w zaburzeniach przedsionkowych: 25 mg 3 x na dobę, początkową dawkę można zwiększyć dwukrotnie.
  • Cinaryzyna i dimenhydrynat:
    • przy leczeniu zawrotów głowy o różnej etiologii
    • 20 mg cinaryzyny i 40 mg dimenhydrynatu 3 x na dobę
    • czas trwania leczenia jak najkrótszy (maks. cztery tygodnie).
  • Betahistyna:

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

Ilustracje

Zawroty głowy
Ucho wewnętrzne - ślimak, przedsionek, kanały pułkoliste.

 
Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy: Manewr Semonta
Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy: Manewr Semonta

Manewr Epleya
Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy: Manewr Epleya

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Kamo T, Ogihara H, Tanaka R, et al. Relationship between physical activity and dizziness handicap inventory in patients with dizziness -A multivariate analysis. Auris Nasus Larynx. 2022;49(1):46-52. . www.sciencedirect.com
  2. Solomon D. Distinguishing and treating causes of central vertigo. Otolaryngol Clin North Am. 2000; 33: 579-601. PubMed
  3. Labuguen RH. Initial evaluation of vertigo. Am Fam Physician. 2006 Jan 15; 73(2): 244-51. Review. PubMed PMID: 16445269 www.ncbi.nlm.nih.gov
  4. Post RE, Dickerson LM. Dizziness: a diagnostic approach. Am Fam Physician. 2010; 82: 361-8. pmid:20704166 PubMed
  5. Kentala E, Rauch SD. A practical assessment algorithm for diagnosis of dizziness. Otolaryngol Head Neck Surg. 2003; 128: 54-9. PubMed
  6. Rosenberg ML, Gizzi M. Neuro-otologic history. Otolaryngol Clin North Am. 2000; 33: 471-82. PubMed
  7. Bembenek J. Przemijający atak niedokrwienny (TIA). Medycyna Praktyczna. www.mp.pl
  8. Hanley K, O'Dowd T, Considine N. A systematic review of vertigo in primary care. Br J Gen Pract. 2001; 51: 666-71. PubMed
  9. Kattah JC, Talkad AV, Wang DZ et al. HINTS to diagnose stroke in the acute vestibular syndrome: three-step bedside oculomotor examination more sensitive than early MRI diffusion-weighted imaging. Stroke. 2009; 40(11): 504-10. pmid:19762709 PubMed
  10. Tarnutzer AA, Berkowitz AL, Robinson KA, et al. Does my dizzy patient have a stroke? A systematic review of bedside diagnosis in acute vestibular syndrome.. CMAJ. 2011; 183 (9): E571-92. pmid:22983429 PubMed
  11. Muncie HL, Sirmans SM, James E. Dizziness: Approach to Evaluation and Management. Am Fam Physician. 2017; 95(3): 154-62. www.aafp.org
  12. Hasso AN, Drayer BP, Anderson RE, et al. Vertigo and hearing loss. American College of Radiology. ACR Appropriateness Criteria. Radiology. 2000 Jun; 215 Suppl: 471-8. PubMed PMID: 11037458 www.ncbi.nlm.nih.gov
  13. Lawhn-Heath C, Buckle C, Christoforidis G, Straus C. Utility of head CT in the evaluation of vertigo/dizziness in the emergency department. Emerg Radiol. 2012. doi:10.1007/s10140-012-1071-y DOI

Opracowanie

  • Tomasz Tomasik (recenzent)
  • Marek Oleszczyk (recenzent)
  • Adam Windak (redaktor)
  • Jonas Klaus, lekarz w trakcie specjalizacji z neurologii, Hamburg
  • Peter Maisel, Prof. Dr med., specjalista ds. medycyny ogólnej, Uniwersytet w Münsterze (recenzja)
H81; H810; H811; H812; H813; H814; H818; H819; H82; R42
Zawroty głowy; Uczucie kręcenia się na karuzeli; Zaburzenia równowagi; Wirowanie; Nerw przedsionkowy; Nerw przedsionkowo-ślimakowy; Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy; Benign paroxysmal positional vertigo; BPPV; Otolit; Niepewny chód; Zawroty głowy spowodowane zmianą pozycji ciała w połączeniu z sennością lub skłonnością do upadków; Test Dix-Hallpike’a; Manewr Epleya; Układowe zawroty głowy; Objawy pochodzenia przedsionkowego; Ostry zespół przedsionkowy; Jednostronna dysfunkcja przedsionka; Westybulopatia obustronna; Napady westybulopatii; Migrena przedsionkowa; Czynnościowe zawroty głowy; Zawroty głowy pochodzenia ośrodkowego; Zawroty głowy o etioligii ośrodkowej; Zawroty głowy pochodzenia obwodowego; Zawroty głowy o etiologii obwodowej; Przewlekłe posturalno-percepcyjne zawroty głowy; Neurootologia; Neurootometria; Neurookulistyka; Zapalenie błędnika; Kręcenie się w głowie; Oszołomienie; Niepewny chód; Zaburzenia chodu; Zaburzenia chodzenia; Udar móżdżku; Fobiczne zawroty głowy; Psychogenne zawroty głowy; Zawroty głowy w podeszłym wieku; Hipotensja ortostatyczna; Choroby serca; Zaburzenia rytmu serca; Szyjnopochodne zawroty głowy; Zapalenie nerwu przedsionkowego; Choroba Ménière’a; Napady westybulopatii; Przetoka perylimfatyczna; Efekt Tullio; Ataksja epizodyczna; EA2; Zawroty głowy towarzyszące migrenie; Migrena przedsionkowa; Polineuropatia; Westybulopatia jednostronna; Westybulopatia obustronna; ENG; Wideookulografia; Zespół przetoki kanałów półkolistych; Zespół dehiscencji; Czynnościowe zawroty głowy; Przewlekłe posturalno-percepcyjne zawroty głowy; Persistent postural-perceptual dizziness
PPPD (Persistent Postural-Perceptual Dizziness)
Kręcenie w głowie; Wirowanie
Zawroty głowy
document-symptom document-nav document-tools document-theme
  Zawroty głowy oznaczają zaburzenia w orientacji przestrzennej i są wiodącym objawem wielu chorób o różnych przyczynach i lokalizacji. określenie opisuje różne odczucia np. wirowanie, kręcenie w głowie, oszołomienie, zasłabnięcie niektórzy pacjenci mogą użyć tego określenia w odniesieniu do zaburzeń poruszania się, przymglonego myślenia, oszołomienia, stanu przedomdleniowego, braku równowagi, lęku przed upadkiem lub zamazanego widzenia.
Neurologia
Zawroty głowy
/link/a4bed04309af4382b9eafb2dcc2f07fa.aspx
/link/a4bed04309af4382b9eafb2dcc2f07fa.aspx
zawroty-glowy
SiteProfessional
Zawroty głowy
K.Reinhardt@gesinform.de
mail#jj.dabrowska@medibasmroz@konsylium24.pl
pl
pl
pl